O przybliżenie historii (w tym także upraw) kawy pokusił się Henry Hobhouse w książce "Ziarna bogactwa. Pięć roślin, dzięki którym powstały fortuny". Udzielił w niej odpowiedzi na kilkaset pytań, w tym m.in. skąd pochodzi kawa, kiedy powstała pierwsze kawiarnia i np. jak się ją spożywało np. w Afryce. Dziennik.pl uporządkował je w kolejności alfabetycznej.
A jak arabika
Wywodzi się z półwyspu Somalijskiego, a jej uprawa wymaga określonych warunków. Najlepiej jeśli jest to klimat subtropikalny, gdzie panują wysokie temperatury lub równikowy – częste opady deszczu powodujące nieprzerwane owocowanie kawowca.
B jak biznes
W skali globalnej wytwarzaniem kawy zajmuje się 25 milionów drobnych producentów. "Dla przykładu, w samej Brazylii (1/3 światowego rynku) 5 milionów osób jest zatrudnionych przy uprawie 3 miliardów krzewów kawowca". Głównie dlatego, że roślina "wymaga stałej uwagi i nie podlega automatyzacji".
C jak cena
Może dochodzić do zawrotnych wartości. I tak np. najdroższa kopi luwak – tak to ta pozyskiwana z odchodów zwierząt zwanych łaskuny – kosztuje 700 dolarów za kilogram. Jej roczna produkcja wynosi około 400 kilogramów. Powstaje na Jawie, Sumatrze, Bali, a także np. na Filipinach, Timorze Wschodnim i w Wietnamie. Sposób jej otrzymywania – jeśli wierzyć znawcom – ma pozbawiać ją kwaśnego posmaku.
D jak dekofeinizacja
Zabieg często stosowany przez producentów. Polega, w największym skrócie, na usunięciu powłoki ziaren (to ona zawiera najwięcej kofeiny). Albo w sposobów mechaniczny – ziarenka płucze się we wrzątku, a potem trafiają one do maszyny. Albo chemiczny – wykorzystuje się do tego rozpuszczalniki. "Później ziarenka trzeba bardzo dokładnie umyć. Jeśli nie dopatrzy się należytej staranności, u niektórych kawoszy mogą wystąpić objawy uczulenia na rozpuszczalnik".
F jak fermentacja
Niezbędny etap po zebraniu owoców kawy. Może przebiegać na morko albo na sucho, ale niezależnie od metody główną pracę i tak wykonują enzymy. "Działanie enzymów zmiękcza tkankę owoców, dzięki czemu łatwiej wydobyć dwa nasiona znajdujące się w każdej jagodzie".
H jak handel
Największym światowym producentem kawy jest Brazylia (2,44 mln ton rocznie). Za nią uplasowały się: Wietnam (1,17 mln ton), Kolumbia (0,88 mln ton) i Indonezja (0,70 mln ton).
K jak kawiarnia
"Pierwszą kawiarnią w dużym zachodnioeuropejskim mieście był zapewne lokal założony w Londynie w roku 1652, niejako przez przypadek. Angielski kupiec, prawdopodobnie o nazwisku Edwards, przywiózł ze Smyrny nasiona kawy i opowiedział znajomym o zadziwiającym czarnym napoju, który można robić z nich po uprażeniu. Do domu Edwardsa zaczęły ściągać tłumy, chcące zobaczyć ziarenka, dotknąć ich, spróbować egzotycznego napoju i poczuć jego działanie. Żeby pozbyć się natrętów, kupiec umieścił swojego greckiego służącego w sklepie przy Newman’s Court w Londynie i odtąd, ilekroć ciekawski przyjaciel, sąsiad czy znajomy dopytywał się o kawę, Edwards odsyłał go do lokalu prowadzonego przez Greka".
Za oceanem pierwsza kawiarnia powstała w 1668 roku, w Nowym Jorku. "Pod koniec XVII wieku takie lokale były już we wszystkich większych miastach w koloniach. Oprócz kawy podawano także herbatę, kakao, a w niektórych kawiarniach także piwo, wino i inne alkohole".
L jak Luksus
"Niektóre kraje zaczęły uprawiać i sprzedawać kawę luksusową: eksportują kilkaset ton rocznie, ale za to po odpowiednio wysokich cenach. Ziarna takich kaw wykorzystuje się do uszlachetniania mieszanek, które poza tym składają się w 95 proc. z nudnych, banalnych, mdłych, poślednich ziaren. Przypomina to dolewanie butelki wina do beczki pomyj".
M jak masa
6 mln ton suchej masy – tyle zaparza się kawy rocznie na całym świecie. Dla porównania herbaty jedynie 2 mln ton liści.
N jak nazwa
Słowo kawa pochodzi albo od etiopskiego miasta Kaffa, dziś – Kefa, albo arabskiego kahwa (co oznacza tak kawę, jak i wino). "Do większości języków europejskich przeniknęła poprzez tureckie słowo kahve i utworzoną od niego włoską nazwę caffè".
Niewykluczone jednak, że „kawa” może pochodzić także od słowa kohwet oznaczającego siłę.
O jak organizm
A dokładnie jej wpływ na organizm. Od początku budził wiele kontrowersji. O ile jedni chwalili jej działanie – pobudza, poprawia pracę mózgu, o tyle inni przestrzegali przed nią. Problemy żołądkowe, zawał serca, rak i osteoporoza – wyliczali jedni, podczas gdy inni dodawali do tego: impotencja. I choć lista plusów i minusów wygląda dziś inaczej, to nadal nie brakuje tak zwolenników (wskazują na fakt, że poprawia koordynację), jak i przeciwników kawy (zaburzenia rytmu serca, bezsenność, tiki nerwowe).
P jak pochodzenie
Kawa pochodzi z Etiopii, gdzie owoce kawowce były wykorzystywane już w I tysiącleciu p.n.e. "Spożywano je gotowane z dodatkiem masła i soli, lecz nie uprawiano, tylko zbierano ze stanowisk naturalnych".
W Europe pojawiła się późno, bo dopiero koło XVI wieku ("Jej import był zasługą dwóch kompanii wschodnioindyjskich: brytyjskiej i holenderskiej"). Do Polski dotarła pod koniec XVII. Wcześniej - przypuszczalnie w XIII lub XIV wieku - przywieziona została przez kupców arabskich do Jemenu.
R jak robusta
Zwana też jest kawą kongijską. Wywodzi się z górskich rejonów Ugandy w dorzeczu rzeki Kongo. Poziom kofeiny jest w niej dwa razy wyższy niż w arabice.
S jak spożycie
Co wielu może zaskakiwać mieszkańcy krajów, gdzie kawa jest uprawiana, nie poddają jej prażeniu. Robią za to "coś podobnego do kakao – gęsta, tłustą ciecz o konsystencji zupy". W grę wchodziło także robienie papki z owoców i ziaren, tłuczonych ziaren dodawanych do tłuszczu zwierzęcego czy np. żucie samych nasion. A nawet liści (gorzkie, też zawierają kofeinę).
A prażenie ziaren? – mógłby ktoś zapytać. Ono zaczęło się ok. 1450 roku i "miałoby się wywodzić z Arabii, a nie z ojczyzny tej rośliny, Etiopii. Nie można wykluczyć, że palenie wymyślono dla oszczędności: żeby drogie ziarna starczyły na dłużej, ale tylko przy założeniu, że z kawy przyrządzano napój".
U jak uprawa
W dawnych czasach ziarenka sadzono ręcznie – albo w szkółkach, a gdy rośliny miały już 18-24 miesiące, to przenoszono je w miejsca docelowe (około 1,5 tys. sadzonek na hektar). Albo w doniczkach – wówczas przenoszono już 30-40 centymetrowe sadzonki razem z bryłami korzeniowymi. Często i chętnie je potem przycinano – uważano, że nie powinny przekraczać 3 metrów.
Z jak ziarenko
Wielkość owoców zaczyna się od średnicy ziarenka grochu a kończy do rozmiarach dorodnej śliwki. Wszystko zależy od gatunku kawy i sposoby jej uprawy.