"Czterej pancerni i pies". Ile w nich prawdy historycznej?

1 Często można odnieść wrażenie, że bohaterowie "Czterech pancernych" dobrze bawią się na wojence, że rozkazy przełożonych traktują z dystansem, a walka z fajtłapowatymi Niemcami to dla nich bułka z masłem. Oczywiście tak luźne przedstawienie realiów stanowiło o sukcesie produkcji. Na tle ówczesnych monumentalnych i poważnych filmów wojennych serial był idealną przygodową propozycją także dla dzieci i młodzieży...

2 Reżyser Konrad Nałęcki postawił na pokazanie przygody i najważniejszych wartości, takich jak przyjaźń, miłość i lojalność. Prawda historyczna, podobnie jak w książce Janusza Przymanowskiego, schodziła na dalszy plan...

3 Janusz Przymanowski w wielu miejscach swojej powieści dość swobodnie traktował historię 1. Brygady Pancernej. W pierwszej części swojej opowieści skupił się na zwycięskiej bitwie o przyczółek magnuszewski, czyli zdobyciu wsi Studzianki. Potem chętniej puszczał wodze fantazji...

4 Czterej pancerni biorą udział w szturmie Berlina, co już zupełnie nie ma nic wspólnego z prawdą historyczną. Ostatnią bitwą 1. Brygady Pancernej było zdobycie Oksywia, zresztą okupione wielkimi stratami. Oksywiu jednak Janusz Przymanowski nie poświęca zbyt wiele uwagi. Ale cóż, taka to już konwencja powieści przygodowej. Ale są też i inne "kwiatki"...

5 "My są już w Polsce" - rzuca Gustlik do przyjaciół z czołgu, gdy przekraczają Bug. Uważni widzowie na pewno zwrócą uwagę na fakt, że w serialu jest rok 1944, a więc granica Polski w świadomości ówczesnych Polaków sięga dobre 200 kilometrów dalej na wschód. Granicę na Bugu i odcięcie od Polski terenów Kresów zatwierdzą dopiero powojenne traktaty...

6 Problematyczne byłoby przedstawienie czołgów stojących na praskiej stronie Warszawy, czekających wraz z Armią Czerwoną na wypalenie się Powstania Warszawskiego. Dlatego Janusz Przymanowski dość sprytnie obszedł tę kwestię. Czołg "Rudy" jedzie na pomoc powstańcom, szturmuje jeden z warszawskich mostów, kiedy zostaje trafiony niemieckim pociskiem...

7 Czas, jaki 1. Brygada Pancerna spędziła po praskiej stronie stolicy, późniejszy rajd pancerniaków na podwarszawskie Włochy i dalszy etap walk trzej z czterech pancernych spędzili w szpitalu. To była cena, jaką bohaterowie powieści i serialu musieli zapłacić za kłopot autora książki z kwestią Powstania Warszawskiego...

8 Na ciekawą sprawę zwraca uwagę Kacper Śledziński, autor książki "Tankiści. Prawdziwa historia czterech pancernych". Jak pisze Śledziński, 1. Brygada Pancerna w znacznej mierze składała się nie z Polaków, a z obywateli ZSRR. Generał Zygmunt Berling, którego cytuje autor "Śledziński", zdawał sobie sprawę, że nie uda mu się znaleźć polskich oficerów, którzy mogliby stanowić trzon dowództwa brygady. Nie da się jednoznacznie stwierdzić, ilu Rosjan z nazwiskami kończącymi się na "-ski" udawało Polaków w czołgach z białym orłem, jednak - jak zauważa Śledziński - tylko w 1. Dywizji Piechoty na początku lipca 1943 roku wśród oficerów było aż 67 proc. Rosjan...

9 Jeśli chodzi o psa Szarika, towarzysza czterech pancernych, który razem z nimi zdobywa Berlin, wszystko wskazuje na to, że istniał naprawdę. W czasie walk o Wał Pomorski w brygadzie pojawił się owczarek alzacki, maskotka jednostki - pisze Kacper Śledziński w książce "Tankiści" - jednak był to pies znaleziony przy... niemieckim żołnierzu i przygarnięty przez Polaków...

10 Janusz Przymanowski w swojej powieści o czterech pancernych przemilczał również rolę Armii Czerwonej w 1939 roku, prześladowania Polaków, Katyń i zsyłki na Syberię. A tam, gdzie może, stosuje sprytne wytłumaczenia. Janek Kos z Gdańska, który rusza do polskiego wojska wprost ze śniegów syberyjskiej tajgi, znajduje się na mroźnym rosyjskim wschodzie nie dlatego, że został tam wywieziony w bydlęcym wagonie, tylko "ewakuowany przed Hitlerem"...

11 Janusz Przymanowski w dobrym momencie zakończył swoją powieść. Berlin upada, wojna jest skończona i wszyscy żyją długo i szczęśliwie. Tymczasem historia 1. Brygady Pancernej po wojnie to materiał na dobry dramat wojenny. Warto podkreślić tylko, że pancerniacy zostali wysłani do walki z "żołnierzami wyklętymi" z V Brygady Wileńskiej Armii Krajowej...