Formalnie pełnił funkcje sekretarza generalnego KPZR i jej poprzedniczek oraz premiera ZSRR, a faktycznie był dożywotnim dyktatorem Związku Radzieckiego, posiadającym nieograniczoną władzę. Był twórcą drugiego, obok hitleryzmu, ludobójczego systemu politycznego minionego stulecia. Za jego rządów ZSRR miał status militarnego supermocarstwa.
Realizując ideę walki klasowej, jako metodę rządzenia stosował masowy, wewnętrzny i zewnętrzny terror, który pochłonął, według różnych ocen, od kilkunastu do kilkudziesięciu milionów istnień ludzkich - ofiar wojny, obozów pracy, zesłań, przesiedleń i czystek. Wprowadził dyktatorski kult własnej osoby. W 1945 roku Stalin otrzymał tytuł generalissimusa i bohatera ZSRR.
Tuż przed wybuchem drugiej wojny światowej Stalin zainicjował tzw. pakt Ribbentrop-Mołotow podpisany z III Rzeszą. Rezultatem zawarcia paktu było zagarnięcie w 1939 roku przez ZSRR wschodnich terenów Polski oraz Estonii, Łotwy, Litwy, wschodniej Rumunii i Karelii. W państwach tych zostały ustanowione rządy komunistyczne. To na rozkaz Stalina, doszło między innymi do zbrodni katyńskiej - wymordowania przez NKWD polskich jeńców wziętych do niewoli po agresji ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 roku. Ofiarą mordu padło blisko 22 tysiące naszych obywateli.
Zmarł 5 marca 1953 roku w nie wyjaśnionych okolicznościach. Zgodnie z oficjalnym komunikatem, przyczyną śmierci był wylew krwi do mózgu. Istnieją jednak poszlaki, że został zamordowany kilka dni wcześniej za wiedzą lub na polecenie niektórych współpracowników.
Jego zabalsamowane zwłoki spoczęły w mauzoleum, obok wodza rewolucji październikowej Włodzimierza Lenina. Osiem lat później pochowano go na cmentarzu pod murem Kremla.
Śmierć Stalina spowodowała falę histerii w propagandzie i społeczeństwie sowieckim oraz nasilenie jego kultu. Podczas pogrzebu w Moskwie wiele setek osób zostało śmiertelnie poturbowanych w tłumie. Powstało wiele utworów żałobnych, niektóre miasta, jak Katowice zmieniły nazwę na Stalinogród. Komunistyczni przywódcy na świecie żegnali Stalina zapewnieniami o gotowości do kontynuowania jego dzieła.
Spuścizną dyktatora była śmierć milionów ludzi, a także stalinizm, zbrodniczy system, stawiany w jednym rzędzie z hitleryzmem. Metody Stalina - terror, represje, morderstwa polityczne były stosowane we wszystkich krajach bloku komunistycznego. W Związku Radzieckim stalinizm został częściowo skrytykowany już w 1956 roku. Rozpoczęta wówczas destalinizacja ograniczała się do demaskowania kultu jednostki. Potem wiązała się z "odwilżą", to jest uwolnieniem milionów więźniów politycznych, procesami rehabilitacyjnymi, liberalizacją i złagodzeniem terroru. Na skuteczną destalinizację, nie tylko w ZSRR, trzeba było poczekać do przełomu lat 80. i 90. ubiegłego wieku.
Stalina postrzega się jako jednego z największych tyranów i ludobójców w dziejach Rosji i świata. Jednak po 2000 roku można zauważyć powolny proces jego rehabilitacji. Prezydent Rosji Władimir Putin przywrócił melodię stalinowskiego hymnu ZSRR jako oficjalnego hymnu Rosji, a następnie uznał ogromny wkład Stalina w zwycięstwo nad Niemcami w II wojnie światowej. Także wielu Rosjan wysoko ocenia cechy przywódcze Józefa Stalina.
Józef Stalin, którego właściwie nazwisko brzmi Josif Dżugaszwili, był z pochodzenia Gruzinem. Urodził się 21 grudnia 1879 roku. Przez 5 lat studiował w seminarium duchownym. W ostatnich latach 19. wieku związał się z rosyjską socjaldemokracją.
W latach 1906-1908 kierował bolszewickimi akcjami na Zakaukaziu. W ciągu kilku następnych lat był kilkakrotnie aresztowany i zsyłany na Syberię. W 1912 roku został członkiem Komitetu Centralnego Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (bolszewików), a 10 lat później jej sekretarzem generalnym.
Bezpośrednio po rewolucji październikowej w 1917 roku, przez pięć lat piastował stanowisko komisarza ludowego do spraw narodowości, a przez następne trzy - do spraw kontroli państwowej. Jednocześnie, w czasie wojny domowej w Rosji w latach 1918-1920 był komisarzem szeregu frontów. W kwietniu 1922 roku Stalin został sekretarzem generalnym partii bolszewickiej. Cztery lata później, po śmierci Lenina, stał się faktycznym dyktatorem ZSRR.
W latach 1929-1935 kierował procesem kolektywizacji rolnictwa i przyspieszonej industrializacji, którym towarzyszyła klęska tzw. wielkiego głodu oraz masowe zbrodnie i represje. Szacuje się, że wskutek rozmyślnie prowadzonej polityki podczas wielkiego głodu na Ukrainie zginęło kilka milionów ludzi.
W 1939 roku zainicjował zbliżenie z III Rzeszą, którego rezultatem było zagarnięcie przez ZSRR wschodnich terenów Polski oraz Estonii, Łotwy, Litwy, wschodniej Rumunii i Karelii. Po agresji Niemiec na ZSRR w 1941 roku Stalin związał się sojuszem z Wielką Brytanią, a następnie z Stanami Zjednoczonymi. Podczas konferencji w Teheranie, Jałcie i Poczdamie wywierał decydujący wpływ na ich postanowienia, rozszerzając systematycznie radziecką strefę wpływów i ustanawiając rządy komunistyczne w krajach Europy Wschodniej.
