Unijni liderzy porozumieli się w czwartek w sprawie wieloletniego budżetu, funduszu odbudowy oraz mechanizmu warunkowości. W konkluzjach szczytu dotyczących budżetu UE zawarto zapis, że samo ustalenie, iż doszło do naruszenia zasady państwa prawnego nie wystarczy do uruchomienia mechanizmu (blokowania środków finansowych dla państw członkowskich - red.). Konkluzje zawierają m.in. zapis, który mówi, że celem rozporządzenia w sprawie systemu warunkowości jest ochrona budżetu UE, w tym Next Generation EU (funduszu odbudowy), należytego zarządzania finansami oraz ochroną interesów finansowych Unii.
Szymański, który podczas posiedzenia senackiej komisji spraw zagranicznych i UE relacjonował ustalenia szczytu, w kontekście budżetu akcentował pokonanie impasu dotyczącego ostatecznego przyjęcia Wieloletnich Ram Finansowych (WRF), funduszu odbudowy i mechanizmu warunkowości.
To fakt, że Polska była gotowa do tego, by zatrzymać proces ratyfikacji, przyjmowania nowych WRF, a także funduszu odbudowy. Stało się tak wyniku trilogu, negocjacji między PE, RE a Komisją Europejską, w wyniku którego otrzymaliśmy rozporządzenie, które ma zbyt wiele dwuznaczności - mówił Szymański.
Przypominał, że rozporządzenie od dwóch lat wraca jako element sporu i ocenił, że jest napisane w sposób dwuznaczny.
Argumenty rządu
Wątpliwości wynikają z czterech lat dialogu, konfrontacji, sporu, o to jak UE powinna reagować na kwestie związane z praworządnością w państwach członkowskich. Być może bez tych czterech lat stopniowego upływu zaufania w tej sprawie, byłoby łatwiej. Pech chciał, że nie jest łatwiej - stwierdził Szymański, nawiązując do toczącej się wobec Polski procedury z art. 7 o naruszenie praworządności.
Minister ds. UE przypominał również argumenty negocjacyjne polskiego rządu, które - jak dodał - zostały uwzględnione w ostatecznej treści konkluzji.
Wśród kluczowych elementów konkluzji wymienił: uściślenie sposobu funkcjonowania mechanizmu, jasne stwierdzenie, że rozporządzenie w sprawie warunkowości jest po to, by chronić budżet przed niewłaściwym wdrażaniem, brakiem niezależnej kontroli i nieefektywnym ściganiem defraudacji oraz zapis, że stwierdzenie naruszenia zasady praworządności nie upoważnia do wstrzymania funduszy budżetowych.
Zwrócono również uwagę na to, że ciężar dowodu w sprawie jakichkolwiek wątpliwości spoczywa nie na państwie oskarżonym, które miałoby się tłumaczyć, że nie jest wielbłądem, ale na KE. To KE musi udowodnić, że jakieś zdarzenie ma wpływ na wymierny interes budżetowy UE - ironizował Szymański.
Jego zdaniem takie zapisy, jak te, które znalazły się w konkluzjach, pozwoliłyby na uniknięcie wcześniejszego kryzysu negocjacyjnego.
Jako potwierdzenie ważności konkluzji minister ds. UE określił złożenie w piątek przez KE na posiedzeniu ambasadorów państw UE deklaracji dotyczącej budżetu UE i mechanizmu warunkowości. Zobowiązuje się w niej do stosowania zapisów konkluzji, przyjętych na szczycie Unii Europejskiej.
Polska uzyskała wystarczające gwarancje bezpieczeństwa prawnego, budżetowego, co faktycznie pozwala dzisiaj na to, żeby spokojnie wyjść z kryzysu budżetowego, który miał miejsce jeszcze tydzień temu - podkreślał Szymański.
Wiceszef komisji, szef senackiej części klubu KO Marcin Bosacki pozytywnie oceniał skutki szczytu RE, jednak krytykował rząd za tryb negocjacji. Skutki szczytu są dla Polski dobre, bo rząd PiS-u wycofał się z broni atomowej, jaką jest stosowanie szantażu weta, a od 1 stycznia wejdzie w życie rozporządzenie przeciwko któremu ta groźba weta była skierowana, czyli rozporządzenie jasno mówiąc, że rządy prawa, praworządność w UE ma być respektowana i łączące to z budżetem UE i wydatkowaniem środków - mówił Bosacki.
To jest i dla Europy i dla Polski postanowienie oczywiście dobre, bo w interesie Polski jest nie tylko dobry budżet UE oraz fundusz odbudowy, co państwo nieroztropnie próbowaliście wetować czy grozić wetem, ale również oczywiście w interesie kraju jest świętość zasady rządów prawa - dodał.
Klich pyta o TSUE
Szef komisji spraw zagranicznych, senator KO Bogdan Klich pytał o to, czy rząd zaskarży rozporządzenie w sprawie warunkowości do TSUE, co oznaczałoby jego zdaniem wstrzymanie działania rozporządzenia oraz wstrzymanie prac KE nad opracowaniem dokładnego mechanizmu jego wykorzystywania.
Szymański podkreślił, że "prawo do skargi nie jest jakimś ekscesem prawnym, międzynarodowym, prawa do skargi nie podważa nawet działania w dobrej wierze, nie podważa zasady lojalnej kooperacji". To byłby absurd, gdyby państwa członkowskie umawiając się na traktat, w którym mają prawo do skargi na każdy akt prawa wspólnotowego, a jednocześnie było to postrzegane jako działanie wrogie. Nie, to wyłącznie korzystanie ze swoich praw - zapewnił.
Szymański przypomniał też, że to KE deklaruje, że nie będzie stosować rozporządzenia do czasu ewentualnych rozstrzygnięć TSUE. Natomiast to w żaden sposób nie może wpływać na ograniczenie prawa do skargi, z którego skorzystamy, ponieważ sprawa ta powinna być wyjaśniona pod każdym kątem - dodał minister ds. UE.
Zaskarżenie rozporządzenia w sprawie mechanizmu warunkowości wypłat z budżetu powiązanych z przestrzeganiem praworządności zapowiedział również premier Mateusz Morawiecki oraz szef węgierskiego rządu Viktor Orban. Rozporządzenie jest natomiast jednym z kilku składowych elementów wieloletniego budżetu, który łącznie opiewa na 1,8 bln euro. Sam fundusz odbudowy związany z kryzysem spowodowanym pandemią, który ma funkcjonować w ramach budżetu, będzie wart 750 mld zł.