Subskrybuj nas na Youtube
To drugie ogólnounijne sprawozdanie na temat praworządności, analizujące sytuację w całej UE i poświęcone każdemu państwu członkowskiemu.
Postępy w rozwiązywaniu kwestii praworządności
Ogólnie rzecz biorąc, raport pokazuje wiele pozytywnych zmian w państwach członkowskich, w tym tam, gdzie rozwiązywane są wyzwania zidentyfikowane w raporcie z 2020 r. Jednak nadal istnieją obawy, które w niektórych państwach członkowskich wzrosły, na przykład jeśli chodzi o niezawisłość sądownictwa i sytuację w mediach – podała KE.
Zdaniem wiceszefowej KE Viery Jourovej, druga edycja pokazuje, że państwa członkowskie mogą poczynić postępy w rozwiązywaniu kwestii praworządności.
Jednak sytuacja jest nierówna i w wielu państwach członkowskich istnieją powody do poważnych obaw, zwłaszcza jeśli chodzi o niezawisłość sądownictwa. Co więcej, w ciągu ostatnich miesięcy zamordowano dwóch dziennikarzy – to niedopuszczalne. Raport wzywa do zdecydowanych działań na rzecz poprawy wolności i pluralizmu mediów – powiedziała Czeszka.
Reformy wymiaru sprawiedliwości
Autorzy dokumentu wskazują, że prawie wszystkie państwa członkowskie podejmują reformy związane z ich systemami wymiaru sprawiedliwości.
W wielu państwach członkowskich podjęto lub podejmuje się kroki w celu wzmocnienia niezawisłości sędziowskiej poprzez reformy związane na przykład z radami sądownictwa, mianowaniem sędziów oraz niezależnością i autonomią prokuratury. Jednak kilka państw członkowskich kontynuowało reformy, które obniżają gwarancje niezawisłości sędziowskiej, budząc obawy lub pogłębiając istniejące, związane ze zwiększonym wpływem władzy wykonawczej i ustawodawczej na funkcjonowanie ich wymiaru sprawiedliwości. Ponadto w niektórych państwach członkowskich ataki polityczne i powtarzające się próby podważania sędziów lub instytucji sądowych dodatkowo podważają niezawisłość sądowniczą – informuje KE.
Jeśli chodzi o walkę z korupcją, kraje członkowskie UE nadal są jednymi z najlepszych na świecie, przy czym dziesięć państw członkowskich jest w pierwszej dwudziestce krajów świata postrzeganych jako najmniej skorumpowane.
Kilka państw członkowskich obecnie przyjmuje lub dokonuje przeglądu krajowych strategii antykorupcyjnych lub planów działania. Wiele z nich podjęło działania w celu wzmocnienia ram zapobiegania korupcji (…), w tym przepisów dotyczących konfliktów interesów, przejrzystości lobbingu. Wyzwania jednak pozostają; w szczególności związane z dochodzeniami karnymi, ściganiem i stosowaniem sankcji za korupcję w niektórych państwach członkowskich – informuje KE.
Zasoby przeznaczane na walkę z korupcją nie zawsze są odpowiednie w niektórych państwach członkowskich, natomiast w innych utrzymują się obawy dotyczące skuteczności dochodzeń oraz ścigania i orzekania w sprawach dotyczących korupcji na wysokim szczeblu. Autorzy wskazują, że podczas pandemii Covid-19 dziennikarze i pracownicy mediów w Europie byli pod dużą presją.
Sytuacja dziennikarzy
Monitor Pluralizmu Mediów 2021 – kluczowe źródło informacji dla raportu na temat praworządności – wskazuje na ogólne pogorszenie sytuacji dziennikarzy w kilku państwach członkowskich. Nie wszyscy regulatorzy mediów są wolni od wpływów politycznych, a w niektórych państwach członkowskich istnieje wysokie ryzyko ingerencji politycznej w mediach. (…) Pandemia wywołała również poważne wyzwania gospodarcze dla sektora mediów, co skłoniło niektóre państwa członkowskie do przyjęcia programów wsparcia mediów informacyjnych. Takie wsparcie musi być realizowane w sposób przejrzysty i sprawiedliwy – informuje o tym KE.
KE wskazuje też, że niektóre państwa członkowskie kontynuują wprowadzanie reform konstytucyjnych.
Niektóre niedawno wprowadziły środki mające na celu zwiększenie przejrzystości stanowienia prawa i poprawę uczestnictwa obywateli. Ogólnie rzecz biorąc, krajowe mechanizmy kontroli i równowagi, w tym parlamenty, sądy, rzecznicy praw obywatelskich i inne niezależne organy, odegrały kluczową rolę podczas pandemii Covid -19, która była testem warunków skrajnych dla praworządności. Jednocześnie istnieją wyzwania dla procesu legislacyjnego, takie jak nagłe zmiany, przyspieszone procedury czy system kontroli konstytucyjności. Społeczeństwo obywatelskie zasadniczo korzysta ze sprzyjającego otoczenia w większości państw członkowskich, ale w niektórych z nich nadal boryka się z poważnymi wyzwaniami – podała KE.
Unijny urzędnicy informują też, że "szereg ostatnich wydarzeń wzbudziło zaniepokojenie w odniesieniu do poszanowania nadrzędności prawa UE, niezbędnego dla funkcjonowania porządku prawnego UE i równości państw członkowskich w UE”.
Polska w raporcie KE
Raport poświęcony jest sytuacji we wszystkich krajach UE. W przypadku Polski KE powtarza te zarzuty, na które zwracała uwagę już wcześniej.
KE informuje, że "reformy polskiego wymiaru sprawiedliwości, w tym nowe rozwiązania, nadal budzą poważne obawy”.
Reformy przeprowadzane od 2015 r. zwiększyły wpływ władzy wykonawczej i ustawodawczej na wymiar sprawiedliwości ze szkodą dla niezawisłości sędziów i skłonił Komisję do wszczęcia procedury na podstawie art. 7 ust. 1 TUE, która nadal jest w toku. W kwietniu 2021 r. Komisja skierowała sprawę przeciwko Polsce do Trybunału Sprawiedliwości w związku z ustawą o sądownictwie, która podważa niezawisłość sędziów i jest niezgodna z prawem UE. W lipcu 2021 r. TSUE zarządził w tej sprawie środki tymczasowe. Tego samego dnia Trybunał Konstytucyjny uznał, że zarządzone przez Trybunał Sprawiedliwości środki tymczasowe w obszarze sądownictwa są niezgodne z polską konstytucją – informuje KE
Jak przypomina KE, również w lipcu 2021 r. Trybunał Sprawiedliwości uznał, że system dyscyplinarny dla sędziów w Polsce jest niezgodny z prawem UE. Krajowa Rada Sądownictwa nadal działa pomimo kwestionowanej niezależności, a na funkcjonowanie Sądu Najwyższego dodatkowo wpłynęły m.in. zmiany legislacyjne – czytamy w raporcie.
Istnieją w dużej mierze ramy prawne i instytucjonalne służące zapobieganiu i zwalczaniu korupcji (w Polsce - PAP). Istnieje jednak ryzyko, jeśli chodzi o skuteczność walki z korupcją na wysokim szczeblu, w tym ryzyko wywierania nieuzasadnionego wpływu na oskarżenia o korupcję dla celów politycznych. W tym kontekście pozostają obawy o niezależność głównych instytucji odpowiedzialnych za zapobieganie i zwalczanie korupcji, biorąc pod uwagę w szczególności podporządkowanie Centralnego Biura Antykorupcyjnego władzy wykonawczej oraz fakt, że Minister Sprawiedliwości jest jednocześnie Prokuratorem Generalnym – informują unijni urzędnicy.
KE wskazuje, że polski rynek medialny był do tej pory uważany za zróżnicowany, ale dodaje, że podmioty na tym rynku "obawiają się negatywnych skutków przejęcia Polska Press przez państwowy koncern Orlen”.
Podczas gdy organ ochrony konkurencji (UOKiK) zatwierdził transakcję, Rzecznik Praw Obywatelskich zakwestionował tę decyzję, uznając, że organ ten nie zbadał, czy przejęcie skutkowałoby ograniczeniem wolności prasy. Pojawiły się również obawy dotyczące projektu ustawy podatkowej skierowanej do niektórych grup medialnych w środowisku uważanym za coraz bardziej nieprzychylne dla zagranicznych mediów. Od 2020 r. środowisko zawodowe dziennikarzy pogorszyło się, z powodu zastraszających postępowań sądowych, rosnącego braku ochrony dziennikarzy i brutalnych działań podczas protestów, w tym ze strony sił policyjnych – podała Komisja Europejska.
KE wskazuje, że Rzecznik Praw Obywatelskich nadal odgrywa kluczową rolę jako ochrona praworządności. Postępowanie parlamentarne wskazuje obecnie na powołanie nowego Rzecznika Praw Obywatelskich przy wsparciu ponadpartyjnym. Przestrzeń społeczeństwa obywatelskiego wciąż jest silna, ale została dotknięta ogólnymi problemami dotyczącymi praw kobiet oraz atakami na grupy LGBTI – informuje Komisja Europejska.