Subskrybuj nas na Youtube
Plan bez napięć, ale z deficytem
Idea zrównoważonego budżetu będzie musiała prawdopodobnie zostać odłożona na lepsze czasy. Nawet zabieg księgowy z zapisaniem ekstra 3,86 mld zł z OFE nie pozwoli zniwelować luki
Projekt zmian w OFE wkrótce trafi do parlamentu. Fundusze emerytalne mają zostać przekształcone w inwestycyjne, a oszczędności trafić na indywidualne konta emerytalne lub do ZUS. Jeśli ktoś wybierze wariant z IKE, wówczas zapłaci opłatę przekształceniową w wysokości 15 proc. wartości aktywów. Zgodnie z planem miała ona trafić do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i pomniejszyć dotację budżetową, a tym samym deficyt w kasie państwa. Oszacowano, że w sumie z opłaty będzie 19,3 mld zł, ale przelew do budżetu będzie realizowany w dwóch równych ratach po 9,65 mld zł w latach 2020–2021.
Udało nam się potwierdzić, że faktycznie w planie finansowym FUS w pozycji "przychody obejmujące wpłaty z OFE" zapisano kwotę 14,4 mld zł. Składa się na nią już 13,5 mld zł z opłaty przekształceniowej i dodatkowe 0,9 mld zł z suwaka bezpieczeństwa, który funkcjonuje dzisiaj w funduszach emerytalnych i zakłada, że na dekadę przed emeryturą środki z OFE stopniowo trafią do ZUS.
Uwagę na znacznie wyższe wpływy z opłaty przekształceniowej zwrócił ekonomista Banku Santander Marcin Luziński.
W projekcie ustawy zmieniającej OFE w IKE nie ma wprost zapisu, że raty mają być równe. Jednak z ust przedstawicieli rządu i autorów zmian wielokrotnie padały takie zapowiedzi. Dodatkowo równość wpłat w latach 2020–2021 pojawiła się w aktualizacji programu konwergencji, który przyjmuje rząd i co roku do końca kwietnia wysyła do Brukseli, żeby pokazać Komisji Europejskiej, jaki jest stan krajowych finansów publicznych.
Poprosiliśmy Ministerstwo Finansów o wyjaśnienie, dlaczego przygotowując przyszłoroczną prognozę dochodów FUS, zapisano o 3,86 mld zł więcej z OFE. Resort odesłał nas jednak do Ministerstwa Inwestycji i Rozwoju, które jest gospodarzem projektu likwidującego fundusze emerytalne. Stamtąd jednak żadne wyjaśnienia do nas nie dotarły.
– To prosty zabieg księgowy. Bez problemu można było sobie wpisać jakąkolwiek kwotę, aby spiąć dochody i wydatki na zero. W ostatnich latach tak były wpisywane dochody z uszczelnienia systemu podatkowego. Udawało się je realizować z górką, ale także dzięki dobrej koniunkturze – mówi nasz rozmówca z rządu i zwraca uwagę, że ryzyko tego zabiegu przy OFE jest inne i należałoby robić raczej ostrożne założenia wpływów.
– Oszacowanie, że do kasy państwa z opłaty trafi ponad 19 mld zł, oparte jest na tym, że do IKE przejdzie 75–80 proc. oszczędzających w OFE. Jeśli jednak okaże się, że będzie to mniej ludzi i wybiorą oni ZUS, to wpływy z opłaty będą niższe – tłumaczy nasz rozmówca.
Dotacja budżetowa do FUS to słaby punkt budżetowego planu na 2020 r. z jeszcze co najmniej dwóch powodów. Pierwszy to 13. emerytura. Jej kosztu nie uwzględniono w planie finansowym FUS. Ale prezes PiS Jarosław Kaczyński w trakcie kampanii wyborczej do Sejmu złożył jasną deklarację: dodatkowe świadczenie zostanie wypłacone.
– Chciałbym jeszcze raz zapewnić – bo jest taka propaganda, która próbuje wprowadzić wśród emerytów niepewność – że w przyszłym roku będzie 13. emerytura – mówił pod koniec września podczas partyjnej konwencji w Płocku.
W tym roku wypłata nieplanowanej emerytury nie była problemem. Finanse FUS pomieściły dodatkowe niemal 10 mld zł wydatków, fundusz nie musiał się dodatkowo zadłużać, nie trzeba było przejmować aktywów Funduszu Rezerwy Demograficznej i – co najważniejsze – nie było konieczności zmian w planach budżetowej dotacji do FUS. Przede wszystkim dlatego, że kwotę tej dotacji – 49,4 mld zł – zaplanowano z dużą zakładką. Gdyby nie ekstra 10 mld zł wydatków na 13. emeryturę wypłaconą w maju, to budżet zaoszczędziłby na niższej dotacji, podobnie jak w 2018 r. Bo dobra sytuacja na rynku pracy (rosnące zatrudnienie i płace) zwiększają – tak jak przed rokiem – wpływy ze składek bardziej, niż zakładano. Trzynasta emerytura "zjadła" tę oszczędność, ale finansowych planów w budżecie i w FUS nie zaburzyła.
W przyszłym roku będzie jednak inaczej, bo to właśnie bardzo niska dotacja jest jednym z głównych powodów zrównoważenia budżetu w 2020 r. Ma ona wynosić 26,1 mld zł, czyli połowę kwoty zaplanowanej na 2019 r. Miejsca na dodatkowe wydatki zostało więc bardzo mało. Tym mniej że ważą się losy innego kluczowego – z punktu widzenia zbilansowania budżetu – projektu, czyli pomysłu likwidacji limitu 30-krotności średniej płacy, powyżej którego dziś nie płaci się składek na ZUS. Efekt netto dla finansów publicznych miał dać ponad 5 mld zł wpływów ekstra. Ale coraz więcej wskazuje na to, że dodatkowych pieniędzy nie będzie.
– Rzeczywiście, sprzeciw Jarosława Gowina i jego posłów zmniejsza szanse na likwidację 30-krotności, choć do końca nic nie jest przesądzone. Być może to element negocjacji przed nowym powyborczym rozdaniem w obozie władzy – mówi Karol Pogorzelski, ekonomista Banku ING. Według niego jeśli pomysł z likwidacją 30-krotności upadnie, to w połączeniu z wypłatą 13. emerytury zbilansowany budżet będzie nie do utrzymania.
Ekspert wylicza deficyt na ok. 10 mld zł. Podkreśla, że to nie jest duża kwota, nie można powiedzieć na tej podstawie, że budżet jest w złym stanie. To wielkość, która nie wyklucza programu fiskalnego, który mógłby łagodzić gospodarcze spowolnienie. Ale deficyt się pojawi.
– Być może gdyby nowym elementem była tylko 13. emerytura, to dzięki przeniesieniu całości środków z opłaty przekształceniowej na 2020 r. i rezygnacji z wypłacania jej w transzach dałoby się utrzymać zbilansowanie. Ale bez likwidacji 30-krotności będzie to niemożliwe – mówi Karol Pogorzelski.
Znaki zapytania przy przyszłorocznym budżecie
Projekt budżetu na 2020 r. miał być ukoronowaniem polityki fiskalnej rządów PiS w poprzedniej kadencji. Po raz pierwszy po 1989 r. w projekcie wydatki zbilansowano dochodami. Obie pozycje wynoszą po 429,53 mld zł. Od początku w budżetowych założeniach uwagę przykuwały dwie pozycje. Pierwsza to duża rola jednorazowych dochodów, które rząd chciał uzyskać dzięki zmianom w prawie, z których opłata od przekształcenia OFE w IKE jest najważniejszym źródłem. Ale Ministerstwo Finansów, pisząc budżet, mocno postawiło też na uszczelnienie poboru podatków i składek. Dzięki ograniczeniu luki w VAT do kasy państwa ma trafić prawie 7,9 mld zł, zmiany uszczelniające w systemie ubezpieczeń społecznych to 2,6 mld zł. W tym pierwszym przypadku założenie jest dość śmiałe, bo ograniczenie luki vatowskiej w czasie spowolnienia zwykle jest dość trudne. Przy tym drugim znak zapytania też jest duży, bo choć MF nie pisze tego wprost, to w zestawieniu z wcześniej publikowanymi dokumentami, jak wieloletni plan finansowy, można przypuszczać, że uszczelnieniem składek ZUS może być ozusowanie umów o dzieło. To politycznie może być trudne do zaakceptowania przez koalicjantów PiS. Rząd zamierza też podnieść o 3 proc. akcyzę na wyroby tytoniowe i alkohol. Ma mu to dać 1,1 mld zł.
W sumie wpływy w przyszłym roku mają wzrosnąć o ponad 41 mld zł w porównaniu z rokiem 2019. Za to wydatki zaledwie o 13,3 mld zł. To też zastanawiająca pozycja, biorąc pod uwagę rozmach, z jakim wprowadzono piątkę Kaczyńskiego, a szczególnie rozszerzenie programu "Rodzina 500 plus". Sam program w przyszłym roku ma kosztować 41,2 mld zł.