Przymrużone OKO Press. Jak weryfikacja stała się własną karykaturą

Autor „demaskatorskich” tekstów podpiera się danymi z badania rynku pracy BAEL prowadzonymi przez GUS, zręcznie nimi żonglując. Ale co do meritum recenzja wypada już znacznie gorzej. Pracownik OKO Press nie dostrzega kwestii fundamentalnej – tego mianowicie, że analizujemy tylko jedną grupę osób nieaktywnych zawodowo: tych, które nie pracują z powodów rodzinnych, głównie kobiet. Rzekomej „bzdurności” tezy, że kobiety odchodzą z pracy przez program Rodzina 500 plus, dowodzi, uparcie podając informację o… spadku liczby kobiet nieaktywnych zawodowo ogółem.

Dlaczego autor buduje jedne tezy i obala inne, zestawiając nieprzystawalne do siebie dane? Są dwa możliwe powody. Albo świadomie wprowadza w błąd czytelników, albo – co też prawdopodobne - nie ma pojęcia, o czym pisze. Dlatego postaramy się wyjaśnić jeszcze raz, najprościej jak się da.

Kim jest kobieta niepracująca?

Liczba wszystkich nieaktywnych zawodowo kobiet rzeczywiście może się zmniejszać, bo np. cześć pań wraca do pracy. To bardzo prawdopodobne przy obecnej sytuacji na rynku pracy. Ale w tym samym czasie „podgrupa” kobiet, które nie pracują z powodów rodzinnych – a która jest częścią zbioru kobiet nieaktywnych zawodowo ogółem – może się zwiększać, i rzeczywiście zwiększa się w sposób nienotowany co najmniej od 2008 roku. I to jest właściwie sedno całej sprawy. Bo nie sytuacja wszystkich niepracujących kobiet, ale tej konkretnej „podgrupy” jest istotna dla zbadania, czy program Rodzina 500 Plus ma jakiś wpływ na rynek pracy, a jeśli tak, to jaki.

OKO Press w swych tekstach zdaje się nie przyjmować do wiadomości, że być może spadek liczby kobiet nieaktywnych zawodowo ogółem byłby jeszcze większy, gdyby nie wypłacane dodatki na dzieci. Co ciekawe, jałowość tej metody celnie wypunktował jeden z czytelników. Pan Damian Poręba napisał w komentarzu pod artykułem OKO Press: „Bzdurą jest raczej logika wniosków wyciągniętych z danych. Jak wycieknie nam z litrowej butelki 150 ml, ale w międzyczasie dolejemy 150 ml, nie będzie oznaczało, że tych 150 ml nie straciliśmy. Proste :). Nie rozstrzygając efektu 500+, na podstawie tych danych, na które się powołujecie, nie można wysnuć takich wniosków, jak to zrobiliście…”. Nie można się z tym nie zgodzić. Przykład z butelką w 100 proc. odnosi się to do głównej linii rozumowania autora – pan Kamil przekonuje, że skoro liczba osób biernych zawodowo spadła, to nie ma mowy o dezaktywizacji związanej z 500 Plus.

Kolejne stwierdzenie lansowane przez OKO Press: nawet wzrost liczby kobiet, które nie podejmują pracy z powodów rodzinnych, o 101 tys. w II i III kwartale tego roku to nic szczególnego (a do tego dochodzi jeszcze 42 tys. mężczyzn biernych z tych samych powodów). No cóż, twierdzenie dość ryzykowne. Tym bardziej, że to największy wzrost w takim okresie od co najmniej 2008 roku. W ubiegłym roku grupa ta zwiększyła się co prawda o 91 tys. osób, ale jeszcze w 2014 r. wzrost ten wynosił 10 tys., w 2013 r. mieliśmy z kolei spadek o 33 tys., w 2012 – spadek o 2 tysiące. Ale OKO Press nie zadało sobie trudu, żeby to sprawdzić, bo gdyby to zrobiło, dokładniej przemyślałoby zasadność użycia słowa „bzdura”.

Ale to nie wszystko. Pozostając przy kobietach nieaktywnych zawodowo z powodów rodzinnych - udział tej „podgrupy” w całej grupie kobiet niepracujących także jest historycznie duży. Od 2008 r. w każdym z kwartałów oscylował on wokół 15-16 proc. Dopiero w 2015 r. zaczął rosnąć do 17-18 proc. Gdy ruszył Program 500 Plus (II kwartał tego roku), odsetek ten zwiększył się już do 18,5 proc., gdy wypłaty szły już pełną parą (III kwartał 2016 r.), skoczył do 19,1 proc.

Pozostając w konwencji edukacyjnej, dorzucimy jeszcze ciekawostkę: trend, o którym mowa, widać także w innej kategorii kobiet biernych zawodowo - uprzednio pracujących, czyli tych, które przestały pracować, by zajmować się domem. Na tle danych z ostatnich ośmiu lat tu także pań jest rekordowo dużo. Tylko w tym roku od I do III kwartału przybyło 45 tys. takich kobiet, a rok do roku wzrost przekroczył 80 tys.

I tu zaczynają się schody…

Niestety śledczy OKO Press nie zaprzątnęli sobie głowy odpowiedzią na pytanie: skąd dziwny wzrost liczby kobiet nieaktywnych zawodowo z powodów rodzinnych w 2015 i 2016 r.? Być może dlatego, że nie do końca są świadomi różnicy między poszczególnymi „podgrupami” niepracujących pań. A może to po prostu nie pasuje do tezy. Dlatego spieszymy wyjaśnić. Naszym zdaniem zaczął się on od tego, że w 2015 r. nastąpił wzrost kryteriów dochodowych dla świadczeń rodzinnych oraz zasiłków. Podwyżka była niemała - podstawowe kryterium zwiększyło się o prawie 18 proc., zasiłki o 10-15 proc. I trudno tę zmianę krytykować, bo stawki stały w miejscu od kilku lat.

Co prawda formalnie do podwyżki doszło dopiero w listopadzie, ale o tym, że tak się stanie, wiadomo było co najmniej od maja. Co więcej, już wtedy potencjalni beneficjenci wiedzieli, że będzie to dopiero pierwsza z serii podwyżek (kolejna nastąpiła w tym roku). Nowe zasady sprawiły, że zwiększyła się liczba uprawnionych do świadczeń i wzrosły kwoty wypłat. Mówiąc krótko: tzw. bezpośredni transfer do rodzin się zwiększył. Przeanalizowaliśmy dane Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej na temat wartości wypłacanych zasiłków. W oczy rzuca się zależność: łączna wartość wypłaconych zasiłków rośnie niemal równolegle ze wzrostem liczby kobiet niepodejmujących pracy z powodów rodzinnych.

I tu wracamy do początku naszego wywodu, którym jest rozróżnienie kobiet niepracujących jako ogółu i tej szczególnej podgrupy, która rezygnuje z zatrudnienia, poświęcając się rodzinie. Do teraz bowiem liczba pań w obu tych grupach zmieniała się mniej więcej podobnie. Ale w 2015 r. trendy się „rozjechały”: grupa „ogółem” nadal stopniowo się zmniejsza (co zrozumiałe przy spadku bezrobocia), ale podgrupa rodzinna zaczęła się dynamicznie zwiększać. Dlaczego? Wyjaśnienie jest w akapicie powyżej. Rozpoczął się proces, który trwa do dziś: im łatwiej dostać zasiłek i im jest on większy, tym mniejsza skłonność do podejmowania pracy z powodów rodzinnych.

I teraz odkręcamy kurek z 500 Plus

Ta prosta zależność, którą opisaliśmy powyżej, dziś przybiera na sile. Bo program Rodzina 500 Plus to nic innego, jak bezpośredni transfer do rodzin, i to na niespotykaną dotąd skalę. O tym, jak to działa, pisaliśmy we wtorkowym "Dzienniku Gazecie Prawnej".

Ale skoro OKO Press jest innego zdania, przyjrzyjmy się kolejnemu argumentowi jego autora. Próbuje on udowadniać swoją tezę, podając dane o zatrudnieniu kobiet w branżach, w których – jego zdaniem – najmniej się zarabia. Wychodzi mu, że zatrudnienie kobiet w nich rośnie. Tyle że są to dane za II kwartał tego roku, m.in. więc za kwiecień, kiedy to ruszyło przyjmowanie wniosków o wypłatę 500 Plus. Ale choć pierwsze pieniądze trafiły na niektóre konta jeszcze w kwietniu, to szerszym strumieniem zaczęły płynąć w maju i czerwcu, a w pełni program zaczął działać dopiero w III kwartale. Dane z II kwartału nie są więc reprezentatywne.

Ale zabawne wydaje się to, że nawet w tym okresie można było zauważyć „efekt 500 Plus”. I nie tylko my go dostrzegliśmy. Gdy pisaliśmy nasz artykuł, zapytaliśmy resort rodziny i pracy o kwestię wzrostu bierności z powodów rodzinnych. Choć ogólny ton odpowiedzi był ostrożny - trudno wyrokować o przyczynach wzrostu - to znalazły się w niej dane dotyczące… wzrostu już w II kwartale liczby biernych zawodowo matek z dwójką dzieci, czyli takich, które kwalifikują się do 500 Plus. I to o 23 tys. osób!

A dziś naszą tezę potwierdza nawet sam program. Wypłaty są wyższe od prognozowanych w ustawie i jak wynika z analizy stosunku liczby wniosków do ogólnej sumy wypłat w porównaniu z prognozą z uzasadnienia do ustawy, ten wzrost w dużej części dotyczy wypłat na pierwsze dziecko, czyli przypadków rodzin, gdzie dochody są niskie, bo zapewne jedno z rodziców nie pracuje lub zrezygnowało z pracy.

Jest jeszcze jedna znamienna tendencja. To skokowy - bo o ponad 120 tys. - wzrost liczby wypłacanych zasiłków rodzinnych, notowany w okresie od wprowadzenia 500 Plus do września (choć w sierpniu było to ponad 200 tys.).

Dlatego na podstawie danych GUS, resortu Rodziny Pracy i Polityki Społecznej, opinii ekspertów, ale też sygnałów o przypadkach zwalniania się z pracy matek, stawiamy tezę, że jedną z tendencji występujących przy okazji 500 Plus jest dezaktywizacja części zatrudnionych, głównie kobiet. I dotyczy to zwłaszcza tych przypadków, kiedy rezygnacja jednego z rodziców z na ogół nisko płatnej pracy pozwala na skorzystanie zarówno z 500 Plus na pierwsze dziecko, jak i z zasiłków rodzinnych. A piszemy i tym, ponieważ na dłuższą metę ten trend może się okazać szkodliwy. Dlatego, parafrazując klasyka, dobrze by było, gdyby plusy 500 Plus nie przesłoniły nam minusów. Tym bardziej, że rząd wkrótce zabierze się za przegląd świadczenia wychowawczego - będzie więc okazja, by dokonać korekty i pomyśleć jak kobiety do pracy zachęcić.

To tyle w odniesieniu do tekstu „Kariera bzdury. Powtarzamy: 150 tys. kobiet nie opuściło rynku z powodu 500+” – kolejnego już materiału, który w środę opublikowało OKO Press, nawiązując do naszego tekstu z początku grudnia. W ten sposób portal poświęcił już dwa teksty na nieporadną recenzję nieprecyzyjnego tytułu naszego artykułu (w samym tekście opublikowanym u nas jest mowa o 150 tys. osób, a nie kobiet).