Oostatni okres legalnej działalności związku obfitował w kontrowersje i liczne spory z rządem, np. o wolne soboty, o dostęp do mediów czy też o rejestrację Solidarności rolników. Do tego dochodziło wiele problemów lokalnych spowodowanych arogancją władz.
W OSTRYM ZWARCIU
Najpoważniejszy okazał się konflikt w sprawie utworzenia Solidarności rolników. Jego kulminację wywołała brutalna akcja milicji, która 19 marca 1981 roku siłą usunęła z sali obrad Wojewódzkiej Rady Narodowej (WRN) w Bydgoszczy delegację związku i dotkliwie pobiła przewodniczącego bydgoskiego Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego Jana Rulewskiego oraz Mariusza Łabentowicza i Michała Bartoszcze z rolniczej Solidarności. Uczestniczyli oni w sesji WRN na zaproszenie władz i mieli podczas niej przedstawić racje strajkujących rolników, ale nie zostali dopuszczeni do głosu.
Incydent spowodował masowe protesty społeczne (w tym członków partii). Ogólnokrajowy strajk ostrzegawczy 27 marca okazał się największą i najbardziej udaną akcją protestacyjną związku po sierpniu 1980 roku. Towarzyszyły mu obawy przed wprowadzeniem stanu wojennego lub interwencją radziecką, bo w kraju trwały rozpoczęte kilka dni wcześniej manewry Układu Warszawskiego "Sojuz 81". Konflikt zakończył się 30 marca 1981 roku tzw. ugodą warszawską - porozumieniem, które nie zadowalało żadnej ze stron.
Protesty organizowane przez Solidarność nie zawsze przybierały charakter strajku. Sięgano również po inne formy manifestowania niezadowolenia. W lipcu 1981 roku w Łodzi, Kutnie, Piotrkowie Trybunalskim, Częstochowie i w Szczecinie odbyły się tzw. marsze głodowe kobiet protestujących przeciwko pogarszającemu się zaopatrzeniu w żywność. W sierpniu 1981 roku w związku z kampanią propagandową władz przeciwko związkowi zorganizowano "Dni bez prasy", czyli wstrzymanie w całym kraju druku i kolportażu gazet.
Solidarność nie tylko spierała się z władzami, ale też próbowała z nimi rozmawiać, jak na przykład 4 listopada 1981 roku, kiedy to Lech Wałęsa spotkał się w obecności prymasa Józefa Glempa z I sekretarzem KC PZPR i jednocześnie premierem Wojciechem Jaruzelskim. Działacze przedstawiali propozycje reform, w tym gospodarczych, ale z powodu braku reakcji władz nic z takich spotkań nie wynikało.
Kiedy było trzeba, reprezentanci związku występowali też w obronie przedstawicieli władz. Na początku maja 1981 roku podczas zamieszek w Otwocku po zatrzymaniu dwóch osób interwencja Adama Michnika, Zbigniewa Romaszewskiego i działaczy miejscowej Solidarności uratowała milicjantów przed zlinczowaniem.
W KIERUNKU DEMOKRACJI
Jednym z podstawowych założeń Solidarności był wewnętrzny pluralizm. Decyzja o powołaniu władzy związkowej w postaci Krajowej Komisji Porozumiewawczej (KKP) zapadła 17 września 1980 roku, gdy przedstawiciele ponad 30 komitetów założycielskich zadecydowali o zarejestrowaniu jednego ogólnokrajowego związku (pierwszy zgłosił ten pomysł doradca Regionu Mazowsze adwokat Jan Olszewski). Przyjęto strukturę federacyjną związku z suwerennością organizacji regionalnych. Dopiero Komisja Krajowa (KK), wybrana jesienią 1981 roku podczas I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ Solidarność, z kompetencjami szerszymi niż miała KKP, odzwierciedlała liczbę członków w regionie - wcześniej uprzywilejowane były te mniejsze. Na czele KKP, a później KK, stał Lech Wałęsa.
Właśnie wówczas odbyły się jedyne demokratyczne wybory w okresie PRL-u. Wyłoniły one przedstawicieli związku na I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ Solidarność (odbył się w dwóch turach: od 5 do 10 września oraz od 26 września do 7 października 1981 r.). Uczestniczyło w nim blisko 900 delegatów. Do najważniejszych dokumentów zjazdu należały: "Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej", "Uchwała w sprawie obrony samorządu pracowniczego" oraz "Deklaracja I Zjazdu Delegatów". Najgłośniejsze stało się "Posłanie", ostro atakowane przez reżimową propagandę. W krajach socjalistycznych, zwłaszcza w ZSRR, organizowano "spontaniczne" wiece, które je potępiały. "Prawda" z 11 września określiła zjazd antysocjalistyczną i antyradziecką orgią.
Wokół Solidarności tworzyły się inne niezależne ruchy społeczne. Na przykład 17 lutego 1981 roku zarejestrowano Niezależne Zrzeszenie Studentów, powstawały zalążki partii politycznych (27 września 1981 r. utworzono Kluby Służby Niepodległości, a 22 listopada Kluby Samorządnej Rzeczypospolitej "Wolność - Sprawiedliwość - Niepodległość"). Ich powstanie nie pozostało też bez wpływu na co światlejszych członków PZPR, którzy dzięki tzw. strukturom poziomym ("poziomki") dążyli do jej demokratyzacji. Pojawiły się próby tworzenia związków zawodowych przez funkcjonariuszy MO.
PAMIĘĆ I ROZRYWKA
W ramach obchodów pierwszej rocznicy podpisania porozumień sierpniowych zorganizowano m.in. I Ogólnopolski Festiwal Piosenki Prawdziwej "Zakazane Piosenki". Wreszcie też można było oficjalnie uczcić ofiary grudnia ’70 i czerwca ’56. W 20. rocz-nicę masakry na Wybrzeżu odsłonięto pomniki w Gdańsku i w Gdyni, a w 25. rocznicę krwawego stłumienia buntu poznańskich robotników pomnik w stolicy Wielkopolski. Pierwszy raz oficjalnie obchodzono w Warszawie 8 marca 1981 roku rocznicę marca ’68, a 25 czerwca 1981 roku - czerwca ’76 (Radom, Ursus).
p
