Generał Wojciech Jaruzelski należy do najbardziej kontrowersyjnych postaci w powojennej historii Polski. Co prawda liczba jego zwolenników systematycznie maleje, a oponentów rośnie, lecz losy generała wciąż budzą ogromne zainteresowanie polskiego społeczeństwa.
MŁODOŚĆ
Wojciech Witold Jaruzelski urodził się 6 lipca 1923 roku w Kurowie. Jego rodzice pochodzili ze zubożałego ziemiaństwa. Otrzymał staranne wykształcenie w gimnazjum ojców marianów na Bielanach w Warszawie. Wybuch wojny zastał Jaruzelskich w majątku rodzinnym w Trzecinach. Uciekając przed Niemcami, trafili na Litwę. W czerwcu 1941 roku całą rodzinę aresztowało NKWD. Wszyscy zostali deportowani na Wschód. Ojciec trafił do łagru numer 7 w Kraju Krasnojarskim, a pozostała część rodziny do osady Turaczak na Ałtaju, tam Wojciech Jaruzelski pracował przy wyrębie lasu. Po podpisaniu układu Sikorski-Majski ojciec zgłosił syna do armii tworzonej przez generała Władysława Andersa, licząc na zwolnienie Wojciecha z zesłania. Wbrew staraniom nie udało się mu zaciągnąć do wojska, dopiero w 1943 roku dostał się do armii generała Zygmunta Berlinga i trafił do szkoły oficerskiej w Riazaniu.
KARIERA WOJSKOWA
W grudniu 1943 roku został dowódcą plutonu zwiadu w 5. Pułku Piechoty, a miesiąc później wyruszył na front. Koniec wojny zastał go nad Łabą. W kolejnych latach szybko awansował. W 1956 roku otrzymał stopień generała brygady i był jednym z najmłodszych generałów w ówczesnym Wojsku Polskim, a rok później objął dowództwo 12. Dywizji Zmechanizowanej w Szczecinie. Po trzyletniej służbie w 1960 roku został szefem Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego (instytucji Ministerstwa Obrony Narodowej, która funkcjonowała jako wydział KC PZPR). W tym samym roku awansował na stopień generała dywizji. W 1962 roku został wiceministrem obrony narodowej, a w 1965 roku szefem Sztabu Generalnego WP. Rozpoczął także karierę polityczną. Należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W 1961 roku został posłem na Sejm PRL (pełnił tę funkcję aż do 1989 r.), a trzy lata później członkiem KC PZPR.
p
GENERAŁ W PARTII I POLITYCE
Wydarzenia marca 1968 roku pozostawiają pierwszą wyraźną skazę na życiorysie generała. Jako szef Sztabu Generalnego WP 17 marca 1968 roku wydał rozporządzenie w sprawie powoływania i przebiegu służby wojskowej studentów relegowanych i zawieszonych w prawach studenta. Na podstawie tego rozporządzenia powoływano do służby czynnej najbardziej aktywnych uczestników wydarzeń marcowych. Była to jedna z dotkliwszych form represji skierowanych przeciwko studentom. Mniej więcej miesiąc później 11 kwietnia 1968 roku, został ministrem obrony narodowej, zastępując na tym stanowisku marszałka Mariana Spychalskiego. Pierwszym poważnym zadaniem nowego ministra była operacja "Dunaj", czyli interwencja państw Układu Warszawskiego w Czechosłowacji i zdławienie "praskiej wiosny". Polska uczestniczyła w agresji siłami 2. Armii Wojska Polskiego, dowodzonej przez generała Floriana Siwickiego. Dwa lata później, w grudniu 1970 roku 10 dni przed Bożym Narodzeniem, władze wprowadziły podwyżkę cen żywności. Największe protesty i manifestacje odbyły się na Wybrzeżu. Do tłumienia demonstracji, oprócz milicji, skierowano także wojsko wyposażone w broń maszynową i czołgi. Decyzją Władysława Gomułki, ówczesnego I sekretarza KC PZPR, władze użyły broni przeciwko robotnikom. W wyniku podjętych działań zginęło ponad 40 osób. Choć akcję wojska nadzorował wiceminister obrony narodowej Grzegorz Korczyński, generał Jaruzelski ponosi współodpowiedzialność za tragedię, jaka miała miejsce na Wybrzeżu.
CAŁA WŁADZA W RĘKACH GENERAŁA
Lata 70. przyniosły Jaruzelskiemu kolejne awanse. Edward Gierek, następca Gomułki na funkcji I sekretarza KC PZPR, nie tylko utrzymał generała na stanowisku ministra obrony narodowej, ale awansował go też na członka Biura Politycznego KC PZPR. W 1973 roku przyszedł kolejny awans - na generała armii.
Sierpień 1980 roku, strajki na Wybrzeżu i powstanie Solidarności zastają generała Jaruzelskiego w Magdeburgu, gdzie uczestniczy w ćwiczeniach wojsk Układu Warszawskiego "Braterstwo Broni ’80". Sejm powołał go 10 lutego 1981 roku na stanowisko prezesa Rady Ministrów. Nowy premier w exposé zwrócił się z apelem o zaniechanie akcji strajkowych i "90 spokojnych dni". Kolejne miesiące działania Jaruzelskiego wzbudzają największe kontrowersje. Jego przeciwnicy uważają, że przygotowywał przede wszystkim stan wojenny, zwolennicy przypominają niektóre inicjatywy - spotkanie z Lechem Wałęsą czy inicjatywę powołania frontu porozumienia narodowego. W całym tym okresie Kreml nie pozostawiał generałowi złudzeń co do dalszego rozwoju wypadków. Dramatyczne spotkanie Jaruzelskiego i Stanisława Kani z Jurijem Andropowem i Dmitrijem Ustinowem czy słynny list KC KPZR do polskiej partii były nie tylko elementami gry psychologicznej. Scenariusz tych zdarzeń zbyt przypomina ten z 1968 roku, w którym uczestniczył Jaruzelski.
p
Zapewne nigdy się nie dowiemy, czy Związek Radziecki chciał interweniować w Polsce, czy nie miał takiego zamiaru. Generał 13 grudnia 1981 roku stanął na czele Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON) i w jej imieniu proklamował w Polsce stan wojenny, biorąc na siebie odpowiedzialność za wszystko, co wydarzyło się w tym czasie. Czy Jaruzelski ocalił Polskę przed interwencją radziecką, wojną domową, zapaścią gospodarczą, czy może zdławił wolnościowy ruch i wprowadził dyktaturę w imię obrony socjalizmu? Na to pytanie nie ma prostej odpowiedzi. Każda z nich jest możliwa, choć trzeba pamiętać, że Moskwa nie dawała Solidarności nawet cienia szansy na sukces.
Następne lata przyniosły przede wszystkim rozczarowania. Jaruzelski, który skupił w swoich rękach całą władzę, nie umiał naprawić gospodarki, a kraj pogrążał się w kryzysie. Ponury cień rzuciło na władzę zabójstwo księdza Jerzego Popiełuszki. Słabły w tym okresie także wpływy Solidarności. Właśnie w takiej sytuacji 13 czerwca 1988 roku na VII Plenum KC PZPR Jaruzelski wygłosił przemówienie, w którym pierwszy raz padło hasło "okrągły stół". Zaproponował podjęcie dyskusji z bliżej nieokreślonymi środowiskami opozycyjnymi. Zaproszenie opozycji do rozmów otworzyło drogę ku obradom Okrągłego Stołu. Jak się okazało, wymagało to jednak sporej determinacji Jaruzelskiego, który musiał pokonać opór w PZPR i rządzie. Ze strony partyjno-rządowej to właśnie on chciał rozmów i porozumienia. Najbardziej dramatycznym wydarzeniem na drodze do Okrągłego Stołu okazały się obrady drugiej części X Plenum KC PZPR, na którym Jaruzelski nie zyskał aplauzu. Ostatecznie zwyciężył, choć wynik głosowania 143:46 pokazuje, że opozycja wobec generała (zwolennicy twardego kursu) była spora.
WASZ PREZYDENT
W obradach Okrągłego Stołu generał nie uczestniczył osobiście, nie było go także podczas rozmów w Magdalence, był jednak na bieżąco o wszystkim informowany. Jednym z ważniejszych ustaleń Okrągłego Stołu było powołanie instytucji Prezydenta PRL. Od początku wysuwano właściwie tylko jedną kandydaturę - Wojciecha Jaruzelskiego. Zgromadzenie Narodowe 19 lipca 1989 roku wybrało go na to stanowisko. W trakcie prezydentury Jaruzelski był lojalny wobec rządu i parlamentu. Współpracował zarówno z premierem Tadeuszem Mazowieckim, jak też z ministrem spraw zagranicznych Krzysztofem Skubiszewskim. Było to szczególnie ważne w obliczu zachodzącej transformacji gospodarczej i ustrojowej w Europie Środkowo-Wschodniej.
p
OCENY I AKTY OSKARŻENIA
Misja prezydenta Jaruzelskiego trwała krótko (od 19 lipca 1989 r. do grudnia 1990 r.). Pożegnał się ze społeczeństwem w wystąpieniu radiowo-telewizyjnym 11 grudnia 1990 roku. Jaka jest dziś ocena działań generała Jaruzelskiego? Taka jak jego życiorys - niejednoznaczna. Nie przynosi mu chwały jego postawa w marcu 1968 roku, wyjaśnienia wymagają sprawa grudnia 1970 roku oraz okoliczności wprowadzenia stanu wojennego (toczą się postępowania sądowe), z drugiej strony nie sposób odmówić mu zasług na drodze do rozpoczęcia procesu transformacji ustrojowej. Obiektywna ocena tego polityka wymaga dystansu i czasu.
WOJCIECH JARUZELSKI
Urodzony: 6 lipca 1923 r. w Kurowie
Niektóre z zajmowanych stanowisk: Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (1965-1968)
Minister obrony narodowej (1968-1983)
I sekretarz KC PZPR (1981-1989)
Prezes Rady Ministrów (1981-1985)
Przewodniczący Rady Państwa (1985-1989)
Prezydent RP (1989-1990)
