W umowie zapowiedziano też, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 2020 r. zostanie unieważniony; zapowiedziano finansowanie procedury in vitro oraz pełen dostęp do bezpłatnych badań prenatalnych; mowa nienawiści ze względu na orientację seksualną będzie ścigana z urzędu. Zadeklarowano, że zbadane i rozliczone będzie bezprawie, patologia i przestępstwa Zjednoczonej Prawicy.
Umowę w piątek parafowali w Senacie przewodniczący Platformy Obywatelskiej Donald Tusk, przewodniczący Polski 2050 Szymon Hołownia, prezes Polskiego Stronnictwa Ludowego Władysław Kosiniak-Kamysz oraz współprzewodniczący Nowej Lewicy: Włodzimierz Czarzasty i Robert Biedroń.
Umowa koalicyjna składa się z trzech części. Pierwszą z nich stanowią "Ustalenia Programowe", drugą - "Rozliczenia rządów Zjednoczonej Prawicy", a trzecią - "Zasady Działania Koalicji".
Ustalenia Programowe
Na pierwszą, programową część składają się dwadzieścia cztery punkty dotyczące takich obszarów jak wymiar sprawiedliwości, edukacja, bezpieczeństwo, polityka zagraniczna.
Koalicjanci wskazali, że bezpieczeństwo jest obszarem priorytetowym. "W obliczu bezprecedensowego zagrożenia dla naszego bezpieczeństwa spowodowanego rosyjską agresją na Ukrainę będziemy umacniać pozycję Polski na arenie międzynarodowej" - czytamy. "Będziemy konsekwentnie stać na straży polskich interesów prowadząc jasną i obliczalną politykę zagraniczną, czytelną dla przyjaciół i odstraszającą dla wrogów naszego państwa" - podkreślono.
"Polskie bezpieczeństwo oprzemy na trzech filarach: odbudowie wspólnoty narodowej, umocnieniu pozycji w Unii Europejskiej i Sojuszu Północnoatlantyckim oraz wzmocnionej armii sprawnie dowodzonej i wyposażonej w nowoczesny sprzęt. Polska dyplomacja wymaga profesjonalizacji i odpolitycznienia. W trosce o bezpieczeństwo obywatelek i obywateli będziemy także dążyć do odbudowy obrony cywilnej" - głosi umowa.
Zobowiązano się w niej do zapewnienia legalności funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości i sądownictwa konstytucyjnego. "Dołożymy wszelkich starań, aby przywrócić konstytucyjny i apolityczny kształt Krajowej Rady Sądownictwa i Sądu Najwyższego. Sądy muszą być blisko obywateli i mają im służyć. Skrócimy czas i obniżymy koszty postępowań sądowych. Konieczne jest także odciążenie sądów od spraw, które mogą być rozstrzygane w trybie administracyjnym" - napisano.
Zapowiedziano przywrócenie bezstronności i autorytetu "innych organów państwa zmienionych w ostatnich latach w partyjne przybudówki". "Odbudujemy służbę cywilną oraz przeprowadzimy reformę procesu legislacyjnego, otwierając go na szerokie konsultacje społeczne" - głosi umowa.
W umowie potwierdzono "pilną potrzebę podwyżek dla nauczycieli, pracowników służby publicznej, w tym administracji, sądów i prokuratury". "Stosowne akty prawne zapewniające podwyżki zostaną przedłożone w ciągu pierwszych stu dni rządów" - zapowiedziano.
Jednocześnie zapewniono, że powstająca koalicja "chce zdecydowanej poprawy jakości i dostępności systemu ochrony zdrowia". "Podniesiemy nakłady na ochronę zdrowia. Zniesiemy limity na leczenie przez NFZ. Wprowadzimy mechanizmy oddłużania szpitali i urealnimy wycenę świadczeń zdrowotnych. Zapewnimy powszechną i dostępną pomoc psychologiczną i psychiatryczną finansowaną przez państwo. Zwiększymy rolę placówek Podstawowej Opieki Zdrowotnej. Rozszerzymy uprawnienia przedstawicieli innych zawodów medycznych i niemedycznych, by usprawnić funkcjonowanie systemu. Dołożymy wszelkich starań, aby skrócić kolejki do specjalistów" - czytamy.
Zapowiedziano też zwiększenie wydatków budżetowych w odniesieniu do systemu edukacji. "Zadbamy o zdrowe wyżywienie dzieci w szkołach. 'Odchudzimy' i zmienimy podstawę programową, tak aby szkoły uczyły kompetencji przyszłości, związanych z rozwojem nowych technologii, zdolności syntetycznego myślenia i współpracy w grupie, a dzieci po podstawówce płynnie posługiwały się językiem angielskim" - wymieniono w umowie.
Zadeklarowano w niej ograniczenie obowiązków związanych z zadawaniem prac domowych, tak "by czas po szkole był przeznaczony tylko dla rodziny i rozwijania swoich pasji". W umowie znalazł się także zapis mówiący, że "w każdej szkole będzie dostępna opieka psychologiczna".
Koalicjanci jako kluczowy obszar działań wskazali wzmocnienie praw kobiet. Zapowiedziano unieważnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 22 października 2020 roku, który orzekł wtedy, że niekonstytucyjny jest przepis zezwalający na aborcję w przypadku ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu.
"Państwo zapewni szczególne wsparcie dla par planujących rodzicielstwo poprzez finansowanie procedury in vitro oraz pełen dostęp do bezpłatnych badań prenatalnych. Zapewnimy realizację nowoczesnych standardów opieki okołoporodowej. Dostęp do bezpłatnego znieczulenia będzie zasadą, a nie wyjątkiem. Szczególny nacisk zostanie położony na rozbudowę sieci żłobków" – zapisano.
Według umowy konieczne jest zapewnienie dodatkowego wsparcia kobiet w powrocie do pracy po urlopie macierzyńskim. "Strony Koalicji będą współpracować na rzecz likwidacji luki płacowej, a także eliminacji innych barier, stojących na drodze równego traktowania na rynku pracy. Koalicja będzie dążyła do skutecznej egzekucji alimentów" – czytamy.
"Wszyscy jesteśmy równi, a orientacja seksualna i płeć nie może być powodem dyskryminacji" - podkreślono. Priorytetem uznana została walka z mową i czynami nienawiści, która zostanie potwierdzona poprzez nowelizację Kodeksu karnego. Mowa nienawiści, ze względu na orientację seksualną, ma być ścigana z urzędu.
Umowa w zakresie przeciwdziałaniom zmianom klimatycznym przewiduje przyspieszenie zielonej transformacji energetycznej poprzez tworzenie stabilnego prawa wspomagającego "sprawiedliwą transformację energetyczną" przez budowę systemów wspomagania finansowego i technologicznego.
"Strony Koalicji podejmą wspólnie działania, by zwiększyć udział odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej. Będzie to możliwe m.in. dzięki uwolnieniu potencjału lądowej energetyki wiatrowej, fotowoltaiki, biogazowni, rozwojowi konkurencji i zaangażowaniu sektora prywatnego i samorządowego. Jednocześnie opracujemy założenia dla spójnego programu rozwoju energetyki jądrowej oraz precyzyjnie określimy sposób jego finansowania. Naszym celem jest również modernizacja i rozbudowa sieci przesyłowych i dystrybucyjnych" - napisano.
Aby zapewnić źródła finansowania, koalicjanci zobowiązują się doprowadzić do odblokowania środków z Krajowego Planu Odbudowy oraz przeznaczenia całości wpływów z systemu handlu emisjami ETS na inwestycje w transformację energetyczną.
"Zapewnimy niskie ceny energii gospodarstwom domowym i firmom w oparciu o mechanizmy zdrowej konkurencji oraz jasne zasady działania rynku. Jednym z fundamentów rynku będzie energetyka prosumencka, zapewniająca milionom obywateli możliwość uczestnictwa w procesie wytwarzania energii. (...) Zadbamy o sprawiedliwą transformację, uwzględniającą bezpieczeństwo pracowników sektora energetycznego. Istotnym elementem transformacji będzie walka z ubóstwem energetycznym" - przewiduje umowa.
Strony koalicji zobowiązują się też do zdecydowanych działań na rzecz poprawy poziomu ochrony polskich lasów, rzek i powietrza. "20 proc. najcenniejszych obszarów leśnych zostanie wyłączone z wycinki, eksport nieprzetworzonego drewna zostanie ograniczony, a drewno będzie służyć przede wszystkim polskim przedsiębiorcom" - podkreślono.
Przewidziano wprowadzenie zakazu spalania drewna w energetyce zawodowej, ustanowienie społecznego nadzoru nad lasami, wdrożenie programu odnowy bagien i torfowisk oraz zwiększenie powierzchni parków narodowych w porozumieniu z lokalnymi społecznościami. Ponadto zapowiedziano wdrożenie stałego monitoringu czystości rzek, dążenie do ich renaturyzacji oraz zlikwidowanie nielegalnych składowiska toksycznych odpadów. "Będziemy walczyć ze smogiem m.in. poprzez przyspieszenie procesu wymiany źródeł ciepła oraz termomodernizacji. Wprowadzimy niezbędne zmiany w programie Czyste Powietrze" - zadeklarowali koalicjanci.
Koalicja zamierza doprowadzić do powrotu przewidywalności w systemie podatkowym, poprzez ustabilizowanie prawa i przywrócenie dialogu z organizacjami reprezentującymi pracodawców i związkami zawodowymi, a także poprzez wprowadzenie zasady minimum 6-miesięcznego vacatio legis dla zmian w prawie podatkowym. Zadeklarowano gotowość do zmniejszenia obciążeń podatkowych nakładanych na pracujących oraz dofinansowanie Państwowej Inspekcji Pracy.
W umowie znalazł się zapis o podjęciu działań "na rzecz przywrócenia transparentności finansów Państwa oraz zapewnienia nad nimi demokratycznej kontroli". Opublikowana ma zostać Biała Księga finansów państwa oraz przeprowadzony przegląd powołanych przez poprzedników instytucji, m.in. pod kątem ich przydatności i kosztów funkcjonowania.
Umowa zawiera zapis o przywróceniu korzystnych warunków do rozwoju działalności gospodarczej, np. poprzez odejście od "opresyjnego systemu podatkowo–składkowego m.in. poprzez wprowadzenie korzystnych i czytelnych zasad naliczania składki zdrowotnej". Zapowiedziano, że chorobowe pracownika od pierwszego dnia będzie płacone przez ZUS. "Zapewnimy kasową metodę rozliczania podatku PIT przed przedsiębiorców. Dla przedsiębiorców, odprowadzających składki za siebie, wprowadzimy możliwość czasowego zwolnienia ze składek na ubezpieczenia społeczne" – czytamy.
Jako jeden z priorytetów wymieniono "odpolitycznienie Spółek Skarbu Państwa" poprzez wprowadzenie czytelnych kryteriów naboru na stanowiska zarządcze.
Zapisane w umowie działania w obszarze rolnictwa to m.in. budowa infrastruktury logistycznej – takiej jak port zbożowy i nowe powierzchnie magazynowe. Zadeklarowano dążenie do stabilizacji sytuacji na rynkach rolnych, zwiększenia opłacalności produkcji poprzez rozwój potencjału eksportowego i unormowanie relacji z krajami trzecimi, działania na rzecz poprawy dobrostanu zwierząt. Zadeklarowano też wsparcie dla wykorzystania potencjału rolnictwa i obszarów wiejskich do produkcji energii. Wprowadzony ma zostać maksymalnie 30-dniowy termin płatności przez markety i przedsiębiorstwa skupowe dla wytwórców żywności, powstać ma fundusz stabilizacyjny w celu ograniczenia strat wynikających z nieuczciwych praktyk pośredników.
W umowie koalicyjnej podkreślono, że nauka i szkolnictwo wyższe wymagają zmian, odpolitycznienia, przywrócenia autonomii uczelni oraz wyższego poziomu finansowania. Zapowiedziano zmianę systemu punktacji za publikacje naukowe, zwiększenie nakładów na badania i rozwój oraz stworzenie sprawnych kanałów wymiany wiedzy pomiędzy środowiskiem akademickim oraz przedsiębiorcami. Jak dodano, państwo będzie szczególną troską otaczać badania nad dziedzictwem historycznym i kulturowym.
Koalicjanci wskazali, że kultura to kluczowy obszar funkcjonowania państwa, dlatego też będą dążyć do jej odpolitycznienia oraz unormowania statusu zawodowego artystów poprzez zapewnienie im zabezpieczenia socjalnego, świadczeń emerytalnych oraz dostępu do systemu opieki zdrowotnej.
W umowie zawarto także kwestie naprawy mediów publicznych. "Naprawimy i odpolitycznimy media publiczne. Stały się one w dużej mierze odpowiedzialne za rozłam w społeczeństwie, szerzenie kłamstw oraz celowo urządzane nagonki i kampanie nienawiści, prowadzące do rozbicia wspólnoty narodowej. Zobowiązujemy się podjąć wszystkie niezbędne kroki, by niezwłocznie przerwać ten proceder i wyciągnąć konsekwencje wobec siejących nienawiść za pieniądze publiczne" - zapisano.
Potwierdzono, że niezbędny jest rozdział Kościoła od Państwa, oparty na zasadach wzajemnej niezależności oraz bezstronności państwa w sprawach przekonań religijnych i światopoglądowych.
"Koalicja odpolityczni służby mundurowe i służby specjalne oraz wprowadzi czytelne reguły państwowej kontroli nad nimi" - czytamy. Ograniczona zostanie liczba służb posiadających ustawowe uprawnienia do wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych oraz wprowadzi skuteczny mechanizm kontroli wykonywania tych czynności przez służby.
"Zlikwidowane zostanie Centralne Biuro Antykorupcyjne, a jego zasoby i kompetencje przekazane do innych służb, m.in. do pionu zwalczania przestępstw korupcyjnych w Centralnym Biurze Śledczym Policji. Dzięki temu wzmocniona będzie walka z korupcją, całkowicie porzucona przez poprzednią władzę" - wskazano. Podkreślono, że obywatele będą mieli prawo do informacji o zainteresowaniu nimi ze strony służb, w szczególności informacji o prowadzonej wobec nich kontroli operacyjnej.
Zgodnie z umową świadczenia społeczne muszą być uzupełnione, zwłaszcza w obszarze systemowego wsparcia rodzin, osób z niepełnosprawnościami, opiekunów osób niesamodzielnych i seniorów.
Zapowiedziano uproszczenie systemu orzecznictwa, uchwalenie ustawy o asystencji dla osób niesamodzielnych, wprowadzenie rozwiązań zwiększających aktywność społeczną osób starszych oraz gwarantujących godne warunki dla seniorów po śmierci współmałżonka. "Wprowadzimy rozwiązania przywracające prawa nabyte emerytów pobierających świadczenia na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy" - zapisano.
W umowie zapowiedziano także zwiększenie dostępności mieszkań. Mają zostać stworzone warunki dla istotnego przyspieszenia tempa oddawania nowych mieszkań: własnościowych, dostępnych na najem realizowany także przez samorządy oraz mieszkań socjalnych i komunalnych. Państwo będzie też wspierać samorządy w remontach pustostanów na cele mieszkaniowe.
Kolejnym priorytetowym obszarem współpracy jest zapewnienie efektywnego i dostępnego transportu publicznego. Zapowiedziano wsparcie procesu przywracania połączeń autobusowych, rozwijania sieci kolejowej, poprawę jakości komunikacji zbiorowej. "Utworzymy zintegrowany system pozwalający kupić bilet na przejazd z wykorzystaniem dowolnych środków transportu zbiorowego" - zapisano.
Strony koalicji poparły decentralizację państwa. "Uważamy, że powierzenie samorządom odpowiednich kompetencji wraz z zapewnieniem im stosownych środków finansowych zapewnia zarządzanie maksymalnie blisko ludzi. Będziemy zatem dążyć do przywrócenia samorządom szerokiej autonomii. Wzmocnimy ich dochody własne, m.in. poprzez zwiększony udział w podatku PIT oraz ponowne przyznanie im decyzyjności w tych obszarach, w których w ostatnich latach ją utraciły" - podkreślono.
W umowie znalazła się także kwestia środków z KPO. "Odblokujemy środki z KPO, które pozwolą wreszcie samorządom na swobodne planowanie kluczowych inwestycji. Skończymy z polityką +tekturowych czeków+ jaką uprawiali nasi poprzednicy. Położymy kres praktyce nadużywania instrumentów nadzoru wobec samorządu" - wskazano.
"Organizacje Trzeciego Sektora nie mogą być pomijane i marginalizowane, a dystrybucja publicznych środków finansowych nie może odbywać się według klucza partyjnego, jak to miało miejsce do tej pory" - czytamy. "Stworzymy system sprawiedliwego rozdziału środków publicznych, w którym jedynym kryterium będą merytoryczne wartości projektów zgłaszanych przez NGO-sy, a nie poglądy ich członków. Organizacje pozarządowe będą partnerem w procesie konsultacji przy tworzeniu prawa" - zaznaczono w umowie.
W dokumencie zwrócono uwagę na Polonię. "Zreformujemy prawo wyborcze tak, aby nikt więcej nie musiał obawiać się, czy jego głos zostanie policzony" – wskazano.
Rozliczenie rządów Zjednoczonej Prawicy
W drugiej części umowy obejmującej rozliczenie rządów Zjednoczonej Prawicy koalicjanci wskazali, że "bez rozliczenia patologii i przestępstw poprzedniej władzy nie ma i nie będzie sprawiedliwej i praworządnej Polski". "Konstytucyjna zasada, że wszelkie działania władz publicznych muszą się mieścić w granicach prawa i znajdować w nim oparcie, będzie fundamentem zarówno procesu rozliczeń, jak i działań rządu utworzonego przez Koalicję" - podkreślono.
Koalicjanci napisali o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej odpowiedzialnych za "usiłowanie bezprawnej zmiany ustroju państwa, za naruszanie Konstytucji i ustaw oraz łamanie praworządności, za upartyjnienie instytucji publicznych, za sprzeniewierzanie środków publicznych i za ich bezprawne, niecelowe i niegospodarne wydatkowanie". Przewidziano również powołanie sejmowych komisji śledczych w obszarach wymagających szczegółowego zbadania.
Zapowiedziano doprowadzenie do rozliczenia przez prokuraturę i sądy wszystkich osób winnych: przekroczenia uprawnień i niedopełnienia obowiązków przez urzędników i innych funkcjonariuszy publicznych, a także nakłaniania do takiego działania; sprzeniewierzenia środków publicznych na cele partyjne i osobiste; nepotyzmu w instytucjach publicznych i spółkach Skarbu Państwa oraz korupcji politycznej, w tym powoływania się na wpływy; zorganizowanego systemu siania nienawiści w mediach rządowych i innych środkach masowej komunikacji skierowanego przeciwko obywatelom, działaczom opozycji i organizacji pozarządowych; wykorzystywania środków i instytucji publicznych takich jak media i spółki Skarbu Państwa do wpływania na decyzje wyborcze społeczeństwa oraz fałszerstw dokumentów i fałszerstw urzędniczych.
Zasady Działania Koalicji
W "Zasadach Działania Koalicji" strony zadeklarowały, że wszystkie decyzje w ramach koalicji będą zapadały w drodze konsensusu, a kluby parlamentarne będzie obowiązywała dyscyplina głosowania nad przedstawianymi projektami ustaw i uchwał przygotowanych przez koalicyjny rząd oraz uzgodnionymi przez kluby parlamentarne projektami inicjowanymi przez grupę posłów.
W umowie wskazano, że kandydatem koalicji na premiera rządu jest lider PO Donald Tusk. Prezes PSL Władysław Kosiniak-Kamysz jest kandydatem na pierwszego wicepremiera, zaś szef klubu Lewicy Krzysztof Gawkowski na wicepremiera.
Kandydatem na marszałka Sejmu jest lider Polski 2050 Szymon Hołownia, który ma sprawować tę funkcję od 13 listopada 2023 r. do 13 listopada 2025 r., a od 14 listopada 2025 r. do końca kadencji Włodzimierz Czarzasty.
Koalicja Obywatelska wskaże dwóch, a PSL jednego wicemarszałka Sejmu na okres całej kadencji. Nowa Lewica wyznaczy jednego wicemarszałka Sejmu na okres od 13 listopada 2023 r. do dnia 13 listopada 2025 r., z kolei od dnia kolejnego funkcję tę ma pełnić osoba wskazana przez Polskę 2050.
Senator KO Małgorzata Kidawa-Błońska ma do 13 listopada 2025 pełnić funkcję marszałka Senatu, następnie zastąpić ją ma osoba wskazana przez Koalicję Obywatelską. W przypadku prezydium Senatu, koalicja ma zgłosić czterech wicemarszałków, po jednym wskazanych przez KO, PSL, Polskę 2050 i Nową Lewicę.
Umowa wchodzi w życie z chwilą podpisania, a zmiana jej treści wymaga formy pisemnej i akceptacji wszystkich stron.