A Polska? Dziś wedle Panarina jest tylko "narzędziem" realizacji interesów Imperium, które pragnie rozbić słuszny rosyjsko-niemiecki sojusz. Nic dodać, nic ująć.
p
Filip Memches: W swoich licznych publikacjach stawia pan tezę, z której wynika, że Rosja może zastąpić USA na pozycji światowego hegemona. Czy dzisiaj taka zmiana ma jakiekolwiek szanse powodzenia?
Igor Panarin*: Ameryka rzeczywiście zmierza ku utracie palmy pierwszeństwa, ale raczej nie na rzecz Rosji. Przypuszczalnie nowym hegemonem staną się w najbliższym czasie Chiny. Nastąpi to po pekińskiej olimpiadzie. Przyszłoroczne igrzyska w stolicy Chin można porównać do tego, czym dla III Rzeszy okazały się igrzyska w Berlinie w roku 1936. Dwa lata po nich Niemcy dokonały Anschlussu Austrii. Analogicznym do tego wydarzeniem będzie aneksja Tajwanu. Później można się spodziewać konfliktu amerykańsko-chińskiego. Będzie on nieuchronny, bo dla USA sytuacja taka jest nie do zaakceptowania. Tymczasem przestrzeń Oceanu Spokojnego stopniowo znajdzie się w chińskiej strefie wpływów. Wobec takiego obrotu spraw pojawi się zapotrzebowanie na przeniesienie światowych centrów finansowych z Nowego Jorku i Londynu w inne miejsca. I tu w grę wchodzą trzy metropolie: Szanghaj, Frankfurt nad Menem oraz Moskwa. Jeśli Moskwa stałaby się takim centrum - jej szanse szacuję obecnie na 10 proc. - to Rosja objęłaby globalne przywództwo. Zdecydowanie bardziej prawdopodobne jest jednak, że takim miastem będzie Szanghaj - na 50 proc. - lub Frankfurt - na 40 procent.
Co musiałoby się zdarzyć, żeby w tym wyścigu Rosja wyprzedziła Chiny?
Już w tej chwili Rosja jest jednym z mocarstw, a to dzięki posiadaniu broni jądrowej i zasobów surowcowych. Obecnie najważniejsze jest rozstrzygnięcie dwóch kwestii. Pierwsza dotyczy procesu przekazania władzy w perspektywie wyborów prezydenckich, druga zaś rozliczania w rublach eksportu ropy naftowej i gazu, czyli zabezpieczenia suwerenności finansowej kraju. Jeśli się to uda, szanse Moskwy na stanie się finansowym centrum świata wzrosną z 10 do 80 proc. W tym sensie najbliższe pół roku będzie decydujące. Kolejny warunek stania się mocarstwem numer jeden to suwerenność informacyjna. Pod tym względem w ciągu minionych ośmiu lat już zostały podjęte pozytywne działania. Chodzi zwłaszcza o stworzenie nadającego na cały świat własnego anglojęzycznego kanału telewizyjnego Russia Today. W tym roku powstała nawet arabskojęzyczna redakcja tej stacji. Przez nowe media należy intensyfikować wpływ propagandy rosyjskiej na świat. Konieczne jest wyasygnowanie sporych funduszy na zakładanie dużych ośrodków analitycznych i think-tanków. I wreszcie bardzo ważne jest przygotowanie elity do działań w warunkach rewolucji informacyjnej.
W jakich innych sferach gospodarki rosyjskiej powinny, według pana, nastąpić zmiany?
Potrzebne jest zdynamizowanie rozwoju przemysłu jądrowego i wojennego. W okresie zimnej wojny na światowym rynku sprzedaży broni ZSRR zdecydowanie dominował nad USA. Teraz to USA mają olbrzymią przewagę nad Rosją. Musimy ten dystans zmniejszyć. W tym celu Rosja powinna sprzedawać broń nie tylko - jak dziś - Chinom i Indiom, ale także krajom NATO, Ameryki Łacińskiej i Afryki. Rozszerzenie tego rynku będzie zarazem sposobem rozszerzenia obszaru geopolitycznego oddziaływania Rosji. Poza tym korzystne może być przywrócenie parytetu złota. Trzeba znacznie zwiększyć udział tego kruszcu w rosyjskiej rezerwie złota i dewiz. Obecnie znajduje się w niej 450 mld dolarów. Połowę z tego należy zamienić na złoto. Głównymi sojusznikami Rosji w dziedzinie międzynarodowej polityki walutowej są Niemcy, Francja i Chiny. Euro ma niezłe pokrycie w złocie. Jeśli natomiast chodzi o zasoby złota, to Chiny mają go na tyle dużo, że prawdopodobnie są w tym zakresie liderem.
Kreśli pan wizję odbudowy rosyjskiego imperium. Nie sposób pominąć w tym kontekście sprawy stosunków Rosji z byłymi republikami sowieckimi.
Jestem zwolennikiem budowy - na wzór Unii Europejskiej - ponadnarodowej struktury, którą określam mianem Rusi Eurazjatyckiej. Byłaby to organizacja gospodarcza, w której kraje członkowskie tworząc przestrzeń wolnocłową, zapewniałyby swobodny przepływ towarów i ulgowe ceny surowców energetycznych. Polska i inne kraje Europy Środkowo-Wschodniej także mogłyby wejść w ramy tej struktury. Byłyby one jednocześnie członkami UE i Rusi Eurazjatyckiej. I w takim wypadku Europa Środkowo-Wschodnia stałaby się strefą tranzytową między Azją a Europą Zachodnią, uzyskując dzięki temu rozmaite atuty. Dodam, że w czasach RWPG była taka jednostka płatnicza jak rubel transferowy. Myślę, że w transakcjach na terenie Rusi Eurazjatyckiej można byłoby wykorzystać to częściowo pozytywne doświadczenie RWPG i zastanowić się nad czymś podobnym. Rosja na tym skorzysta, ale kraje byłego bloku wschodniego oraz Europa Zachodnia też. Trzeba modernizować mechanizmy gospodarcze. Dlatego w warunkach XXI wieku konieczne będzie podpisanie nowych umów między Unią Europejską a strukturą, jaka ukształtuje się wokół Rosji. Na czele Rusi Eurazjatyckiej powinien stanąć Władimir Putin. To jest optymalna forma jego dalszego wpływania na politykę. Rosja wystąpiłaby jako jądro nowej ponadnarodowej organizacji państw.
Doświadczenia historyczne wskazują jednak na to, że podmiotem tej struktury będzie Rosja, a cała reszta stanie się zaledwie przedmiotami jej geopolityki.
Wzorem jest tu Unia Europejska, z tym że w UE nie ma jednej osoby pełniącej funkcję przywódcy. Tymczasem w wypadku Rusi Eurazjatyckiej proponuję wprowadzenie takiego stanowiska jak monarcha. Funkcja ta byłaby kadencyjna. W przyszłości mógłby ją sprawować reprezentant innego państwa. Na razie niech to będzie Putin. Poza tym w strukturze tej państwa narodowe mają zachowywać swoją niezawisłość, posiadać własne mechanizmy rządzenia.
Czy nie obawia się pan, że dawne kraje komunistyczne będą wyrażać ogromny sceptycyzm wobec takich projektów? Przecież w czasach Układu Warszawskiego były one niepodległe tylko na papierze. A w porównaniu z tamtą sytuacją w pana scenariuszu zmienia się jedynie to, że w sytuacjach konfliktowych Rosja zamiast wysyłać czołgi będzie szantażować zakręcaniem gazowego kurka.
Ale przecież suwerenność tych krajów nie jest absolutna. Są one członkami UE i wiele elementów swojej polityki muszą koordynować z Komisją Europejską i Parlamentem Europejskim. Sceptycyzm Polski, Czech czy Węgier wobec pomysłu Rusi Eurazjatyckiej jest, wziąwszy pod uwagę ich dzieje, uzasadniony. Niemniej jednak nie sądzę, by proces integracji eurazjatyckiej objął w ciągu najbliższych kilku lat akurat te państwa. Na razie dotyczyć on będzie przestrzeni postsowieckiej: w pierwszej fazie Rosji, Białorusi, Kazachstanu, w drugiej Ukrainy, a potem innych krajów. Dopiero po upływie następnych lat mogą być brane pod uwagę kraje Europy Środkowo-Wschodniej. Z tym że tu pozostaje sporo problemów natury prawnej wiążących się z ich członkostwem w NATO i Unii.
Co jest atrakcyjnego w koncepcji Rusi Eurazjatyckiej dla krajów byłego bloku wschodniego? W XX stuleciu Rosja ciągnęła Polskę cywilizacyjnie w dół...
Weźmy chociażby system tarczy antyrakietowej. Pomysł jego umieszczenia w Polsce to próba destabilizacji przestrzeni eurazjatyckiej i naruszenia gospodarczych ciągów komunikacyjnych. To jest prowokacja. Istnienie takiej organizacji jak Ruś Eurazjatycka spowoduje, że tego rodzaju prowokacji nie będzie. Z prac takich historyków jak Lew Gumilow czy Gieorgij Wiernadski wynika, że Eurazja przechodziła w swojej historii różne etapy. Zdarzało się, że była pod jednym przywództwem, ale zdarzało się też, iż stanowiła związek państw. Teraz mamy fazę dezintegracji państw, ale kierunek ten się zmieni i cały proces zakończy się jakąś formą centralizacji. Oprócz tego tacy gracze jak USA, będący jedynie instrumentem Nowego Imperium Brytyjskiego, a zarazem źródłem zagrożenia i destabilizacji, mogą zniknąć. Wzrośnie znaczenie linii komunikacyjno-transportowych. Dzięki trasie kolejowej Seul - Paryż towary z Dalekiego Wschodu będą docelowo dostarczane nie tylko do Francji, ale i do portów na Morzu Północnym i Bałtyckim. Transport towarów i usług nabierze na obszarze eurazjatyckim przyspieszenia i stanie się zarazem tańszy. Druga nitka to trasa kolejowa Sankt Petersburg - Bombaj. Kraje, przez które ona będzie przechodzić, zainteresowane będą stabilnością gwarantującą swobodny przepływ towarów i surowców energetycznych oraz brak stref niestabilności. Przyszłe kraje tranzytowe mogą się spodziewać wszelkich wygód. Problemem dla nich będzie tylko poszukiwanie wzajemnych kompromisów.
Napomknął pan o Nowym Imperium Brytyjskim. Cóż to takiego?
Pod pojęciem tym rozumiem potężne ponadnarodowe finansowo-gospodarcze struktury, przede wszystkim w Wielkiej Brytanii i USA, traktujące te dwa państwa jako środki do osiągnięcia swoich celów. Ideologicznie Nowe Imperium Brytyjskie zaczęło powstawać w roku 1913 wraz z utworzeniem Systemu Rezerwy Federalnej. Potem prezydent Wilson podjął próbę rozciągnięcia obszaru obowiązywania doktryny Monroego na cały świat - co oznaczałoby, że USA nie tylko wobec Ameryki Łacińskiej, ale wobec wszystkich kontynentów prowadziłyby politykę hegemonii. W tamtym okresie Kongres był jednak wciąż zorientowany na realizację interesów państwa narodowego. Ale pod koniec II wojny światowej, gdy korporacje stały się już globalne, Nowe Imperium Brytyjskie stało się ważnym czynnikiem światowej polityki. Prezydent Eisenhower pod koniec lat 50. powiedział ciekawą rzecz, a mianowicie, że w USA powstała nowa siła ekonomiczna, jaką jest kompleks wojenno-przemysłowy. Przypuszczam, iż chodziło mu właśnie o Nowe Imperium Brytyjskie. Wydaje mi się, że z kolei prezydent Kennedy usiłował ograniczyć działanie tego mechanizmu, który w istocie blokuje USA jako państwo narodowe.
Tak więc interesy USA nie są zbieżne z rozwojem globalizmu. Z pana opinii wynika, że globalizm pożera Amerykę.
Na przestrzeni XX wieku zasadniczo zmieniła się sytuacja wewnętrzna w elicie politycznej USA. W pierwszej połowie zeszłego stulecia duże znaczenie miały te siły, którym zależało na potędze Ameryki jako suwerennego państwa aspirującego do bycia imperium. Chodziło tu o imperium w tradycyjnym sensie tego słowa, a nie o jakiś rozproszony twór ponadpaństwowy. Siły, o których mowa, poniosły jednak porażkę. Analogiczna była sytuacja w Wielkiej Brytanii w wieku XIX. Przełomem w USA było objęcie prezydentury przez Harry'ego Trumana. W latach 60., wraz ze śmiercią braci Kennedych, USA znalazły się pod całkowitym panowaniem Nowego Imperium Brytyjskiego. I to jest główna przyczyna przewrotu, jaki dokonał się w Ameryce, oraz jego konsekwencji: psychologicznego kryzysu społeczeństwa i nasilenia problemów finansowo-gospodarczych. Dług zagraniczny USA rośnie w tempie błyskawicznym. Może to doprowadzić je jako państwo do katastrofy, do rozpadu.
I co wtedy?
Możliwe jest powstanie konfederacji północnoamerykańskiej, która objęłaby zasięgiem państwa powstałe na gruzach USA oraz Kanadę i Meksyk. Część stanów przyłączy się do Kanady, część do Meksyku. Na marginesie nadmienię, że wraz z USA zniknie NATO jako czynnik, który dziś destabilizuje obszar Eurazji.
Mimo wszystko brzmi to mało przekonująco. Proszę podać jakieś bardziej konkretne argumenty.
Amerykanie nie mogą uporać się z problemem Latynosów. Warto zwrócić uwagę, że John Kennedy był wśród prezydentów USA jedynym katolikiem. Teraz wiemy, że w Ameryce jest 12 mln nielegalnych imigrantów z Meksyku. To jest ludność katolicka. W ogóle katolików przybywa. Obecnie stanowią oni prawie 40 proc. ludności kraju. W istocie cywilizacja judeoprotestancka skazana jest na konfrontację z nimi. Kolejny problem to język hiszpański. W niektórych stanach funkcjonuje on jako drugi język urzędowy, co jest sprzeczne z konstytucją amerykańską. W kampanii prezydenckiej 2004 roku pojawili się kandydaci przemawiający po angielsku i hiszpańsku. Amerykanie są wobec tego problemu bezradni. Kolejna sprawa to głębokie rozbieżności pomiędzy Republikanami a Demokratami na tle stosunku do zasad moralnych i wartości rodzinnych. Napięcia te również są destrukcyjne dla USA jako państwa. Jednak główne kłopoty mają charakter ekonomiczny. Sekretarz skarbu USA właśnie podniósł stopy procentowe, więc jednej piątej ludności nie stać już na spłatę kredytów zaciągniętych na swoje domy. Ludziom tym grozi bezdomność, a jedna piąta społeczeństwa to bardzo duża liczba. Z pewnością nie wszyscy Amerykanie kupują domy na kredyt, ale w USA robi to większość obywateli. Ameryka znajduje się na granicy wielkiej depresji - takiej jak ta z końca lat 20. poprzedniego stulecia.
Czy nie uważa pan, że krajom Europy Środkowo-Wschodniej bliżej jest jednak cywilizacyjnie, kulturowo, religijnie do świata anglosaskiego i protestanckiego aniżeli do krajów azjatyckich? Pytam o to także w kontekście tego, że jak pokazuje historia, Polacy z takich czy innych przyczyn wolą zawierać sojusze militarne, polityczne i gospodarcze z USA niż krajami mitycznej Eurazji.
Czynnik religijny nie ma tu nic do rzeczy. W Polsce kościoły są pełne wiernych, podobnie zresztą jak cerkwie w Rosji. A w Anglii czy Holandii świątynie protestanckie są puste i wystawia się je nawet na sprzedaż. W związku z tym bardzo ważny jest dialog międzycywilizacyjny, a także uszanowanie narodowej oraz religijnej odrębności - oczywiście przy uwzględnieniu także interesów ekonomicznych poszczególnych krajów. Myślę, że wiele z tego można było znaleźć w postawie patriarchy Moskwy Aleksieja II podczas jego tegorocznej wizyty w paryskiej katedrze Notre-Dame. To był historyczny moment. W 1054 roku nastąpił rozłam na katolicyzm i prawosławie. Ważnym zadaniem dla obu wyznań pozostaje przezwyciężanie tego podziału. Zwłaszcza że nie jest on zbyt duży i zbyt znaczący.
Ale kraje postkomunistyczne, w tym Rosja, także nie są wolne od problemów społeczeństwa konsumpcyjnego. Teza o wyższości uduchowionego Wschodu nad zepsutym, zgniłym Zachodem jest fałszywa. To tania dostojewszczyzna. Czy w Rosji nie ma pornografii bądź narkomanii? Czy problemy rozkładu rodziny, spadku dzietności, aborcji są mniejsze niż w USA?
Zgoda, u nas też one występują. Z kolei w Ameryce zdrowo myślące środowiska próbują walczyć z tym zagrożeniem. To, o czym pan mówi, to jest narzędzie Nowego Brytyjskiego Imperium, za pomocą którego destabilizuje ono ład moralny w poszczególnych krajach, gdyż ład ten tworzy podstawy normalnego rozwoju ludzkości. A dla Imperium najważniejsze są pieniądze i brak jakichkolwiek zasad moralnych. I przede wszystkim w tym sensie mówię o duchowej integracji Eurazji na podstawie wartości moralnych i dialogu międzycywilizacyjnego. To wartości moralne, duchowe, religijne stanowią kluczowy czynnik integracji.
Skoro Rosja ma co najmniej te same kłopoty jak USA, to dlaczego uważa pan, że Ameryka poniesie klęskę, a Rosja przetrwa, a nawet ma szansę stać się potęgą numer jeden?
Dlatego, że Ameryka jest tworem sztucznym. Zamieszkuje ją społeczeństwo stanowiące co prawda naród, lecz w sposób sztuczny. Pozbawione jest ono zbiorowej tożsamości historycznej. A Rosja to jądro Eurazji. Na przestrzeni 1000 lat naród rosyjski demonstrował nieugiętość, męstwo i poświęcenie dla ojczyzny, co pozwoliło oswoić przestrzenie Eurazji. Czegoś takiego na terytorium USA nie było. Przed narodem rosyjskim Eurazję jednoczyły ludy tureckie, potem dzieła tego podejmował się Czyngis-chan. Wreszcie zadanie to przejął Iwan Groźny, a wraz z nim Ruś Moskiewska. To jest proces historyczny. A dla globalnej rewolucji informacyjnej znaczenie wartości moralnoduchowych staje się priorytetowym zagadnieniem.
Czy wobec tego jest możliwe jakieś przymierze Rosji i USA w konfrontacji z tym, co pan nazywa Nowym Brytyjskim Imperium?
W USA są siły, które pojmują, w czym tkwi zagrożenie. Nasz prezydent szuka z nimi porozumienia. To są głównie konserwatywni Republikanie, dla których priorytetem jest narodowe państwo amerykańskie. Oni znajdują się w otoczeniu prezydenta Busha. Sam Bush to taki amerykański "stalinista", a więc myślący w kategoriach interesów państwa patriota w przeciwieństwie do służących interesom Nowego Brytyjskiego Imperium "leninistów" i "trockistów". Jednak sojusznikiem Rosji są przede wszystkim Niemcy. To ten kraj jest największą ofiarą Imperium. Rosja i Niemcy są dwoma kluczowymi państwami w Eurazji. Na nieszczęście wrogie siły gospodarcze dwa razy skłóciły je ze sobą: w roku 1914 i 1941. I teraz też szkodzą ich stosunkom.
W czym się to przejawia?
W hamowaniu wszelkich rosyjsko-niemieckich inicjatyw, wszelkich wzajemnych kontaktów gospodarczych. Nowe Imperium Brytyjskie zdaje sobie sprawę z tego, że jeśli zostanie zawiązany sojusz Rosji z Niemcami, nie będzie miało szans realizacji swoich planów. Polska jako kraj tranzytowy powinna być członkiem tego sojuszu. Dlatego imperium traktuje ją jako narzędzie generujące między Rosją a Niemcami rozmaite konflikty i spory.
p
*Igor Panarin, ur. 1958, politolog, profesor Akademii Dyplomatycznej przy MSZ Federacji Rosyjskiej. Doktor nauk psychologicznych, członek rosyjskiej Akademii Nauk Wojskowych. Uczestnik wielu międzynarodowych konferencji. Jest znanym telewizyjnym komentatorem politycznym. Do lipca br. był rzecznikiem prasowym rosyjskiej Federalnej Agencji Kosmicznej (Roskosmos). Opublikował wiele książek i artykułów dotyczących m.in. roli masowej komunikacji we współczesnych stosunkach międzynarodowych.
