"Wreszcie koniec dyktatury kłamców lustracyjnych i ich obrońców" - komentuje senator Zbigniew Romaszewski. Według obowiązujących od dziś zasad lustracja może objąć nawet 700 tys. Polaków. Oświadczenia złożą po raz pierwszy dziennikarze, naukowcy i dyrektorzy szkół.
Kto podlega lustracji? Wszyscy, którzy pełnią funkcje publiczne i urodzili się przed 1 sierpnia 1972 r. Procedura jest prosta. Każdy będzie musiał wypełnić oświadczenie i napisać, czy współpracował ze służbami specjalnymi PRL, a następnie złożyć je u pracodawcy.
Oświadczenie składa się z dwóch części. Pierwszą wypełniają wszyscy podlegający lustracji. Drugą tylko ci, którzy przyznali się do współpracy ze służbami PRL.
Jak się zabrać do wypełniania oświadczenia? Przede wszystkim napisać prawdę i dobrze się zastanowić. Bo ustawa określa kilkadziesiąt rodzajów współpracy, do których należy się przyznać. Na przykład nie muszą uznać się za współpracowników dyrektorzy przedsiębiorstw, którzy w ramach służbowych obowiązków rozmawiali z wysłannikami Służby Bezpieczeństwa. Jest jednak wyjątek - jeżeli coś mówili lub robili na ich zlecenie w "zamiarze naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela".
Lepiej zapoznać się z ustawą, bo IPN wymienia kilkadziesiąt rodzajów współpracy. Współpracownicy służb w drugiej części oświadczenia muszą podać szczegóły swoich kontaktów ze Służbą Bezpieczeństwa: kiedy, gdzie, z kim i w jakim charakterze.
"Zawsze znajdą się osoby, które będą unikały przyznania się do współpracy. I liczyły, że nic się na ich temat nie zachowało. Jednak z doświadczenia wiem, że nawet jeśli akta zostały zniszczone, to często zachowały się jakieś inne dokumenty w aktach dotyczących innej sprawy" - przypomina Antoni Dudek z IPN.
Oświadczenia trafią do Biura Lustracyjnego w IPN. Sprawdzą je prokuratorzy. W przypadku wątpliwości przekażą dokumenty do sądu okręgowego. Tam rozpocznie się proces lustracyjny. Tylko w wyjątkowych przypadkach można go utajnić.
Uznanie za kłamcę lustracyjnego wiąże się z surowymi konsekwencjami - taka osoba przez dziesięć lat nie będzie mogła pełnić funkcji lub wykonywać zawodów objętych lustracją. Parlamentarzyści czy działacze samorządowi stracą mandaty, a np. dziennikarze - mogą być, choć nie muszą, zostać zwolnieni przez swoich pracodawców.
Nowa ustawa likwiduje też funkcję rzecznika interesu publicznego i sądy lustracyjne. Ich działalność przejmie dyrektor Biura Lustracyjnego IPN i sądy okręgowe. Od dziś każdy też będzie miał dostęp do akt IPN. Do tej pory z przywileju tego korzystali tylko historycy oraz poszkodowani, czyli osoby, które inwigilowała bezpieka. W ciągu sześciu miesięcy ma także powstać przygotowany przez IPN spis agentów, tajnych współpracowników SB, który będzie publikowany w internecie.
