Subskrybuj nas na Youtube
Bartosz Biernat prokurator Prokuratury Regionalnej we Wrocławiu, w zawodzie od 18 lat. Wcześniej pracował w dziale śledczym prokuratury Rejonowej dla Wrocławia-Fabrycznej, który został wyznaczony do ścigania sprawców najpoważniejszych przestępstw, głównie zbrodni. Prowadził m.in. głośną sprawę zabójstwa 19-letniej Dominiki Golinowskiej z Komornik k. Środy Śląskiej. Sprawca, Zbigniew R., został skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności z prawem do ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie po 35 latach
Co pan czuł, kiedy Sąd Najwyższy uniewinniał Tomasza Komendę? Ulgę?
Bartosz Biernat: Wielką.
Był pan wtedy na sali rozpraw?
Nie. Wiedziałem, że rozprawa będzie transmitowana i śledziłem jej przebieg przez internet. Uniewinnienie Tomasza Komendy, o co wnosili prokuratorzy z Dolnośląskiego Wydziału Zamiejscowego Departamentu ds. Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji Prokuratury Krajowej we Wrocławiu, było naprawdę niesamowitym momentem. Czekałem na to rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego (SN) i nie wyobrażałem sobie innego zakończenia sprawy. Głęboko wierzyłem w to, że Tomasz Komenda od razu zostanie uniewinniony. Oczywiście to orzeczenie SN było ważnym, ale dopiero pierwszym krokiem w dochodzeniu sprawiedliwości.
Można je odczytywać jako moment przełomowy nie tylko dla samego Komendy, ale też dla całego wymiaru sprawiedliwości? Czy to kamyczek, który uruchomi lawinę?
Z pewnością coś zaczyna się dziać. Proszę zauważyć, że w tej sprawie nie tylko doszło do uniewinnienia Tomasza Komendy, lecz także zarzuty zgwałcenia ze szczególnym okrucieństwem i zabójstwa 15-letniej Małgorzaty K. w Miłoszycach (doszło do tego w nocy z 31 grudnia 1996 r. na 1 stycznia 1997 r. – red.) usłyszał rzeczywisty sprawca tej zbrodni. Proszę również zauważyć, że w ostatnich dniach rozpoczął się proces zabójców Iwony Cygan (zamordowana 13 sierpnia 1998 r. w Szczucinie – red.) i policjantów oraz byłych już funkcjonariuszy, którzy nie dopełnili obowiązków w tej sprawie. Małopolscy prokuratorzy po prawie 26 latach ustalili również zabójców małżeństwa Jaroszewiczów. To symptomatyczne, że sprawy dawno zapomnianych zbrodni wracają dziś na wokandę. Tak więc ewidentnie coś drgnęło i bardzo się z tego cieszę. Nas, prawników, uczono na studiach i podczas aplikacji, że nie sama surowość kary wpływa zniechęcająco na potencjalnych przestępców, ale jej nieuchronność. I właśnie takie sprawy jak przytoczone przeze mnie powyżej pokazują, że nawet po kilku czy nieraz kilkudziesięciu latach od dokonania zbrodni sprawcy nie mogą spać spokojnie.
Tego typu spraw będzie w najbliższym czasie coraz więcej?
Mam taką nadzieję. Każda sprawa umorzona z powodu niewykrycia sprawcy to klęska dla wymiaru sprawiedliwości. Oczywiście mam tutaj na myśli sprawy o największym ciężarze gatunkowym. Zatem to dobrze, że powstały wyspecjalizowane jednostki, jak np. Archiwum X, które zajmują się wyjaśnianiem zbrodni sprzed lat. Ja od zawsze byłem orędownikiem tej idei. Obecnie prokuratura dysponuje takimi zdobyczami nauk kryminalistycznych, że praktycznie nie ma sprawy, której nie można by było rozwiązać. Potrzeba tylko woli i chęci do ciężkiej pracy.
Mówi pan o sprawach, które zostały umorzone z powodu niewykrycia sprawcy. A ja pytam także o takie, jak ta Tomasza Komendy, gdzie sprawca niby został złapany i osądzony, a jednak po latach okazało się, że niesłusznie. Takich postępowań też będzie coraz więcej?
Przykład Tomasza Komendy pokazuje, że bez względu na ewentualne koszty wizerunkowe czy finansowe, po zmianach, do jakich doszło w prokuraturze w 2016 r., tego typu sprawy traktowane są poważnie, a prokuratorzy dokładają należytej staranności, aby je dokładnie wyjaśnić. W każdej sprawie, w której pojawią się jakiekolwiek wątpliwości czy nowe dowody wskazujące na to, że sprawcą zbrodni jest inna osoba niż ta, która odbywa karę, obowiązkiem prokuratora jest podjęcie wszystkich możliwych czynności zmierzających do jej wszechstronnego wyjaśnienia – nawet jeśli do zbrodni doszło przed wieloma laty.
Na jakim etapie jest postępowanie dotyczące rzeczywistych sprawców zbrodni z Miłoszyc?
W sprawie toczy się postępowanie przygotowawcze (nikt nie usłyszał jeszcze zarzutów – red.). Jeden z potencjalnych sprawców tej okrutnej zbrodni w zeszłym roku usłyszał zarzuty i sąd, na wniosek prokuratora, tymczasowo go aresztował.
A postępowanie dotyczącego tego, w jaki sposób doszło do niesłusznego oskarżenia Tomasza Komendy?
Z przekazów medialnych wiem, że Tomasz Komenda był na tę okoliczność przesłuchiwany przez prokuratorów z Prokuratury Okręgowej w Łodzi. Na polecenie prokuratora generalnego wszczęto postępowanie w tej sprawie. Uważam za słuszne, że postępowanie prowadzone przez łódzką prokuraturę obejmuje wszystkie nieprawidłowości, które się wydarzyły od momentu zatrzymania, aż do momentu zwolnienia Komendy z zakładu karnego.
Zbigniew Ziobro podczas konferencji mówił o panu: „Oto główny bohater, który miał w sobie determinację i siłę, aby wołać o prawdę w sprawie Tomasza Komendy”. Na czym konkretnie polegała pana rola?
W 2010 r. wykonywałem obowiązki służbowe w Prokuraturze Okręgowej we Wrocławiu. Pewnego dnia w moim pokoju znalazły się akta sprawy wyłączone z akt, które poszły do sądu wraz z aktem oskarżenia przeciwko panu Komendzie. Do dziś nie udało mi się wyjaśnić, jak trafiły na moje biurko. Zapoznałem się z nimi. Ponieważ kodeks postępowania karnego, a konkretnie jego art. 327, daje możliwość podejmowania czynności dowodowych w sprawie umorzonej jeszcze przed jej podjęciem, wykonałem pewne czynności, które według mnie zmierzały do wykrycia prawdziwych sprawców zbrodni.
A później sprawa została panu odebrana.
W pewnym momencie sprawa ta została mi zabrana i przekazana do innego wydziału, który miał dalej poprowadzić postępowanie. Ta sprawa bowiem de facto nie była w moim referacie. Wykonywałem w niej czynności, typowałem sprawców, nabrałem wątpliwości, czy aby na pewno Komenda jest winny. Natomiast wszystko to miał już zweryfikować prokurator z innego wydziału.
To dlaczego do takiej weryfikacji nie doszło?
Jestem głęboko przekonany, że zostanie to ustalone w toku postępowania, które toczy się w Prokuraturze Okręgowej w Łodzi. Zeznawałem już w tym postępowaniu w charakterze świadka. Przesłuchane zostały także osoby, które wskazałem. Jednak dla dobra tego śledztwa nie mogę powiedzieć nic więcej. Zresztą, ujawniając pewne fakty, naraziłbym się na odpowiedzialność karną. Powiem jedynie, że jestem bardzo ciekaw wyników tego postępowania.
Pan jednak, po zabraniu panu sprawy, nie odpuścił.
Gdy zostałem delegowany do Prokuratury Krajowej, poprosiłem prokuratora krajowego Bogdana Święczkowskiego o rozmowę na temat przypadku Tomasza Komendy. Takich rozmów odbyło się kilka. To właśnie prokurator Święczkowski był pierwszą osobą, która dała wiarę moim ustaleniom. Podczas spotkań przedstawiłem mu wszystkie swoje wątpliwości oraz powiedziałem o przypuszczalnych rzeczywistych sprawcach wytypowanych przeze mnie. Muszę przy tym zaznaczyć, że sprawa zbrodni w Miłoszycach w tym czasie była już w Prokuraturze Krajowej. Pełnomocnik oskarżycieli posiłkowych, a więc rodziców zamordowanej dziewczyny, zwróciła się do prokuratora generalnego z prośbą o wznowienie postępowania, aby ustalić wszystkich sprawców zbrodni. Prokurator generalny również bardzo zainteresował się tą sprawą. Obecne kierownictwo prokuratury podjęło decyzję, że sprawą tą zajmą się doświadczeni prokuratorzy z Dolnośląskiego Wydziału Zamiejscowego Departamentu ds. Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji Prokuratury Krajowej we Wrocławiu.
Dlaczego musiało upłynąć tyle czasu, zanim cokolwiek w tej sprawie drgnęło?
Mam nadzieję, że na to pytanie również jasną odpowiedź da postępowanie toczące się w Łodzi. Proszę jednak zwrócić uwagę, że przez lata, dopóki sprawą nie zainteresowali się prokuratorzy krajowy i generalny, nikt nie chciał słuchać o niewinności Tomasza Komendy – to on był dla wszystkich mordercą i gwałcicielem. Po zapoznaniu się z aktami sprawy chciałem jeszcze raz przeprowadzić dowody, które wzbudziły we mnie wątpliwości. Z powodów, o których mówiłem wcześniej, niestety dopiero po latach przeprowadził je skutecznie prokurator Dariusz Sobieski, który zajmował się sprawą wykrycia współsprawców zbrodni w Miłoszycach. I okazało się, że miałem rację. Nie sposób pominąć tutaj także roli, jaką odegrał w tej sprawie prokurator Robert Tomankiewicz – naczelnik Wydziału Zamiejscowego Departamentu ds. Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji Prokuratury Krajowej we Wrocławiu.
Czuje pan satysfakcję?
Miałbym satysfakcję, gdyby Tomasz Komenda wyszedł z więzienia w 2010 r.
Zrobił pan wszystko, co było możliwe?
Na tamtym etapie nie można było zrobić nic więcej.
W jednej ze swoich wypowiedzi Tomasz Komenda podważył rolę, jaką odegrał pan w jego uniewinnieniu. Pytał, dlaczego, skoro był pan pewien już w 2010 r., że jest niewinny, i tak musiał odsiedzieć kolejne siedem lat. Jak pan to odebrał?
Wtedy jeszcze niewinność Komendy stanowiła jedynie moje przekonanie. I o tym mówiłem. Podzieliłem się swoimi wątpliwościami z tymi, z którymi powinienem się podzielić i miało to zostać sprawdzone. Pracowałem wówczas w Wydziale VI Gospodarczym, który nie zajmuje się co do zasady zabójstwami. Pozwolono mi jednak zająć się tą sprawą kosztem mojego wolnego czasu. Potem, decyzją moich przełożonych, trafiła ona do Wydziału V Śledczego. Dalsze decyzje podejmowane przed laty w tej sprawie są również przedmiotem śledztwa prowadzonego w Prokuraturze Okręgowej w Łodzi. Chcę jednak podkreślić, że nie znalazłem żadnego nowego świadka czy nowych dowodów. Cały czas bazowałem na tym samym materiale, który przede mną był badany przez innych prokuratorów i przez sądy. Jednak z samego przekonania o niewinności Komendy, bez przeprowadzenia czynności stricte dowodowych, nic nie mogło wyniknąć. Tylko tak bowiem można było zweryfikować, czy miałem rację, czy się myliłem.
A tak po ludzku? Te słowa Komendy dotknęły pana?
Było mi przykro. Ta sprawa bowiem przez cały czas we mnie żyła. Jednak jeszcze raz chcę podkreślić – gdybym znalazł jakiś nowy dowód, świadka, który by zeznał, że Komendy nie było na miejscu zbrodni, albo wskazał na jej rzeczywistych sprawców, sytuacja byłaby diametralnie inna. Dopiero po dwuletnim śledztwie przeprowadzonym przez prokuratora Dariusza Sobieskiego z Dolnośląskiego Wydziału Zamiejscowego Departamentu do Spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji Prokuratury Krajowej we Wrocławiu okazało się, że miałem rację.
Rozmawiał pan kiedykolwiek z Tomaszem Komendą?
Nie. Kiedy jednak prowadziłem czynności na podstawie art. 327 kodeksu postępowania karnego, nosiłem się z zamiarem, żeby go przesłuchać.
Jest pan prokuratorem od kilkunastu lat. Czy oprócz sprawy Komendy są jeszcze inne, które szczególnie utkwiły panu w pamięci?
Kiedy pracowałem jeszcze w prokuraturze rejonowej, to powstały eksperymentalne działy śledcze, które zajmowały się zabójstwami. Pracując w Prokuraturze Rejonowej dla Wrocławia-Fabrycznej właśnie w takim dziale wykonywałem obowiązki służbowe. Tam prowadziłem z kolegą wszystkie postępowania dotyczące zabójstw z terenu okręgu wrocławskiego. To wówczas zajmowałem się zabójstwem mężczyzny, który zginął tylko dlatego, że dwie osoby umówiły się, że założą zorganizowaną grupę przestępczą. To miał być swego rodzaju test, ale chodziło też o to, by jedna z tych osób miała haka na tę drugą. Sprawca zabójstwa nie może bowiem starać się o status świadka koronnego. Prowadziłem również sprawę o zabójstwo 19-latki z okolic Środy Śląskiej. To było trudne postępowanie. Wytypowanie i znalezienie podejrzanego zajęło nam kilkadziesiąt dni. Przez ten czas praktycznie nie wracałem do domu. Ale kiedy wysyłałem akt oskarżenia do sądu, wiedziałem, że zrobiłem wszystko, co do mnie należało. Sprawa zakończyła się orzeczeniem wobec sprawcy kary dożywotniego pozbawienia wolności.
Jak pan postrzega rolę prokuratora?
Mówi się, że prokurator jest skażony oskarżaniem, że jest maszynką do oskarżania. Po tylu latach w zawodzie mogę powiedzieć z pełną odpowiedzialnością, że to nieprawda. Wiem też, że sprawa Komendy odbiła się w naszym środowisku bardzo dużym echem. I mam nadzieję, że kiedyś dzięki niej, w jakiejś innej sprawie, w której również będą występowały wątpliwości, prokurator będzie miał ją w pamięci. Być może dzięki temu uda się uniknąć tragedii. I to jest jedno z zadań prokuratora – strzeżenie praworządności, w tym niedopuszczenie do tego, aby niewinna osoba poniosła odpowiedzialność za czyjeś zbrodnie.
A jednak to swego rodzaju heroizm tak dociekać, kiedy potencjalny sprawca jest już doprowadzony, a dowody podane jak na tacy. Nic tylko sformułować akt oskarżenia, wysłać go do sądu i po sprawie.
Żeby była jasność – to prokurator, a nie policja, jest gospodarzem postępowania przygotowawczego. I tutaj przypomina mi się kolejna sprawa, którą dostałem po tym, jak przeszedłem z dochodzeń na śledztwa w Prokuraturze Rejonowej dla Wrocławia-Fabrycznej. Podejrzany przebywał już w areszcie od sześciu miesięcy, a sąd mu przedłużył ten areszt o kolejne trzy. Łącznie więc, oczekując na proces, miał przebywać w zamknięciu dziewięć miesięcy. Zarzucano mu napad rabunkowy na agencję bankową SKOK we Wrocławiu. Gdy tę sprawę dostałem do prowadzenia, to akta akurat wróciły z sądu z postanowieniem o przedłużeniu aresztu o kolejne trzy miesiące. Po zapoznaniu się z tymi aktami – tak jak w przypadku sprawy Komendy – nabrałem pewnych wątpliwości.
Jakie to były wątpliwości?
Jednym z dowodów było nagranie z monitoringu zainstalowanego w agencji. Sprawca jednak był w kominiarce. Mimo to nakazałem doprowadzenie podejrzanego na przesłuchanie. I kiedy tylko rzuciłem na niego okiem, coś mi się nie spodobało w jego sylwetce. Po prostu nie przypominał postaci widocznej na nagraniu. W związku z tym nakazałem przeprowadzić eksperyment procesowy. Po upewnieniu się, że kamery monitoringu rozmieszczone są tak samo jak w dniu napadu, nakazałem przeprowadzić podejrzanego po tej samej ścieżce, po jakiej przeszedł sprawca. Następnie zostały wykonane zrzuty ekranowe i na to została nałożona siatka metryczna. I proszę sobie wyobrazić, że pomiędzy rzeczywistym sprawcą a podejrzanym, było co najmniej 30 cm różnicy we wzroście.
To wystarczyło, żeby przekonać sąd o niewinności aresztowanego?
Były jeszcze inne wątpliwości. Otóż kamery zarejestrowały, że sprawca wychodząc z agencji, zaczął zdejmować kominiarkę. Na nagraniu jednak widać było jedynie niepełną dolną część twarzy z zarysowanym zarostem. Tymczasem kiedy przesłuchiwałem aresztowanego, zauważyłem, że ma dziwną cerę. Zapytałem go więc, co ile dni się goli. A on odpowiedział, że nie robi tego od kilkunastu lat, ponieważ w okresie dorastania brał leki na trądzik, których efektem ubocznym jest właśnie brak zarostu. W związku z tym powołałem biegłego z zakresu medycyny sądowej, który zbadał zatrzymanego pod tym kątem. No i okazało się, że podejrzany od wielu lat ma wypalone mieszki włosowe na twarzy, co powoduje, że nie ma on zarostu. W tej sprawie nakazałem również przebadać włos znaleziony na kominiarce. Wcześniej nie zostało to zrobione, gdyż włos nie miał cebulki, a panowało przekonanie, że bez tego elementu jest bezwartościowy. A to przecież nieprawda, bo taki włos zawiera mitochondrialne DNA, które dziedziczymy po matce. No i okazało się, że DNA z tego włosa również nie pasowało do mitochondrialnego DNA zatrzymanego. Później przeprowadziłem też inne czynności, a wszystko to zajęło mi około trzech tygodni. Skutek był taki, że człowiek został zwolniony z aresztu. Ale to była zupełnie inna sytuacja niż w przypadku pana Komendy. Miałem tę sprawę w swoim referacie, mogłem powoływać biegłych, przeprowadzać eksperymenty itd.
Pana zdaniem wprowadzenie dodatkowych czy to gwarancji, czy uprawnień dla prokuratorów, mogłoby pomóc zminimalizować ryzyko wystąpienia tego typu pomyłek?
Nie. Prawo to jest rama, a to człowiek dopiero wypełnia ją treścią. Możemy stworzyć system prawny naszpikowany gwarancjami, ale tak naprawdę wszystko zaczyna się i kończy na człowieku, który z tych gwarancji będzie korzystać. Tu chodzi przede wszystkim o rzetelność i wiedzę na temat tego, z jakich narzędzi można skorzystać. Chcę wierzyć, że wszyscy moi koledzy i koleżanki mają świadomość, że odpowiadamy za ludzkie losy. A sprawa Tomasza Komendy jak na dłoni pokazuje, jak można kilkoma decyzjami zamienić czyjeś życie w piekło.
Mówi pan, że sprawę Komendy udało się doprowadzić do końca dopiero teraz, bo w 2016 r. doszło do „przełomowych zmian”. Jednak w debacie publicznej padają oskarżenia o to, że ta sprawa jest rozgrywana politycznie.
Nie da się tego nie zauważyć, a to jest sprawa kryminalna. Teraz należy dokładnie wyjaśnić, czy wszyscy, którzy przy tym postępowaniu pracowali, dopełnili swoich obowiązków.
Trudno się pracuje, mając taką polityczną łatkę?
Jaką polityczną łatkę? W zawodzie pracuję 18 lat. I przez cały ten czas trzymam się zasady, którą przekazał mi mój patron, prok. Krzysztof Jawor: że należy robić to, co wynika z przepisów i zgromadzonego materiału dowodowego. I wówczas człowiek może spać spokojnie.
Dlaczego wybrał pan akurat ten zawód?
Na początku chciałem zostać lekarzem. Po drodze jednak stało się coś, co odmieniło moje plany. Tym przełomowym momentem było przypadkowe spotkanie w szpitalu z brutalnie pobitą młodą kobietą. Jak się później okazało, zaszła w ciążę ze swoim starszym konkubentem, a ten, gdy się o tym dowiedział, pobił ją i wyrzucił przez okno z mieszkania znajdującego się bodajże na trzecim piętrze. Cudem przeżyła. Gdy ją zobaczyłem, jakby przeszedł mnie prąd. Od tej chwili wiedziałem, że chcę zostać prokuratorem i pomagać skrzywdzonym ludziom.
I nie żałuje pan tej decyzji?
Nie. Choć przyznaję, czasami jest ciężko. Praca odbija się bowiem przede wszystkim na rodzinie. Człowiek cały czas myśli o sprawach, które prowadzi. Żyje się naprawdę na wysokich obrotach.
Gdyby pan miał taką władzę, co zmieniłby pan w prokuraturze?
Przed laty największą bolączką było obciążenie pracą. Gdy jeszcze pracowałem w Prokuraturze Rejonowej w Świdnicy, to w biegu miałem 80 spraw. Tak więc jednocześnie odpowiadałem za 80 ludzkich losów. W ostatnim czasie w tym zakresie nastąpiły znaczne zmiany i chciałbym, żeby były one w tym kierunku kontynuowane.