Obecnie badacze rozpoczęli próby rozszyfrowania zapisanych zwojów, wykorzystując w tym celu sztuczną inteligencję. Brent Seales z Uniwersytetu Kentucky odkrył sposób czytania papirusów bez ich otwierania. Wykorzystał m.in. akcelerator cząstek Diamond Light Source, emitujący pewien rodzaj promieni rentgenowskich. Są one na tyle precyzyjne, że mogą skanować warstwy zwoju. W marcu 2023 r. naukowcy z Uniwersytetu Kentucky uruchomili projekt Vesuvius Challenge. W jego ramach udostępnili tysiące rentgenowskich zdjęć zwęglonych zwojów z Herkulanum oraz oprogramowanie sztucznej inteligencji, którą można było wykorzystać do interpretacji skanów.
W jaki sposób udało się odczytać starożytne zwoje?
Wyzwanie Vesuvius Challenge otrzymało wsparcie od inwestorów z Doliny Krzemowej. Dzięki temu osoby, którym uda się wyodrębnić czytelne słowa ze zwojów otrzymają nagrody pieniężne. Badacze udostępnili program sztucznej inteligencji, który wyszkolili do czytania liter, uwzględniając zmiany, jakie starożytny atrament wprowadził w strukturze papirusu. Wyzwania podjęli się dwaj studenci ー Luke Farritor z Nebraski i Youssef Nader z Berlina. Młodzi badacze w dużym stopniu usprawnili proces wyszukiwania. Dzięki temu niezależnie trafili na to samo starożytne greckie słowo znajdujące się w jednym z papirusów ー “πορφύραc”, czyli “fioletowy”. Farritor dokonał odkrycia jako pierwszy, za co otrzymał 40 tys. dolarów. Drugiemu studentowi przypadła nagroda w wysokości 10 tys. dolarów.
Farritor wykorzystał model uczenia maszynowego na podstawie wzoru zidentyfikowanego na zwoju w sierpniu. Miał on wskazywać na pociągnięcia atramentu. Z czasem sztuczna inteligencja odkrywała coraz większą liczbę pociągnięć, dzięki czemu była w stanie wykrywać inne wzory. W taki sposób zidentyfikowała pierwsze słowo. Nader również wykorzystał uczenie maszynowe, jednak przeszkolił sztuczną inteligencję w odczytywaniu kształtów przypominających litery.
Sztuczna inteligencja może zmienić współczesną papirologię
Silniki AI są w stanie wykryć bardzo niewielkie różnice w teksturze na obrazach rentgenowskich, ujawniając pociągnięcia atramentu, które są niewidoczne dla ludzkiego oka. Potrzebują jednak wystarczającej ilości danych szkoleniowych. Ze względu na to, że w wyzwanie zaangażowała się coraz większa liczba osób, głównie z branży technologicznej, główna nagroda wynosi obecnie 700 tys. dolarów. Trafi ona do osoby, która odczyta cztery lub więcej fragmentów jednego ze zwęglonych zwojów. W wyzwaniu może wziąć udział każdy.
Zdaniem naukowców wykorzystanie sztucznej inteligencji do odczytywania starożytnych zwojów może całkowicie zmienić papirologię i otworzyć zupełnie nową część dyscypliny. Jest zatem duża szansa, że już niedługo badacze będą mieli do przestudiowania znacznie większą liczbę tekstów. Odszyfrowane słowo “fioletowy” nie jest zupełnie wyrwane z kontekstu. W starożytnym Rzymie był to bardzo ważny kolor, mający reprezentować bogactwo i status. W tym przypadku może odnosić się do szat lub do rangi, jednak aby to potwierdzić, konieczna jest dalsza analiza.
Jakie tajemnice kryją rzymskie papirusy?
Naukowcy wierzą, że już wkrótce możliwe będzie odczytanie całych zwojów, łącznie z dolną częścią, gdzie zazwyczaj znajduje się tytuł dzieła i nazwisko autora. Prawdopodobnie zwoje mogą być dziełami filozofii greckiej. Uczeni uważają, że mogły zostać napisane przez filozofa epikurejskiego, a nawet Arystotelesa. Obecnie zwoje z Herkulanum cieszą się ogromnym zainteresowaniem. W większości są zapisane w starożytnej grece, jednak część z nich w łacinie.
Według naukowców odkrycia ostatnich miesięcy przesunęły papirologię o 20 lat do przodu, a to wszystko dzięki osobom, które do tej pory nie zajmowały się tą dziedziną. Obecnie trwa wyścig w odczytywaniu tekstu. Na ten moment czytelne są trzy wiersze zwoju, zawierające do 10 liter. Papirusy stanowią bezcenne źródło informacji o życiu i nauce w I wieku.