Mezopotamia, czyli obszar pomiędzy bliskowschodnimi rzekami Tygrys i Eufrat, to kolebka współczesnej cywilizacji. Podstawą dobrobytu mieszkańców południa tego regionu były niezwykle żyzne pola uprawne nawadniane przy pomocy systemu irygacyjnego. Gromadzenie nadwyżek zboża przez niektórych ludzi doprowadziło z czasem do wykształcenia się elit. W przypadku południa Mezpotamii byli to kapłani, którzy pilnowali, by co roku bóstwa otrzymały odpowiednią daninę. W efekcie to właśnie wokół najpotężniejszych świątyń z czasem powstały pierwsze miasta - na przykład liczące co najmniej 6 tysięcy lat Uruk.
Z kolei na północy Mezopotamii sytuacja wyglądała inaczej. Również tam 6 tys. lat temu istniały miasta. Jednak na tym obszarze nie było warunków do stworzenia systemu nawadniającego pola. Wielkość plonów zależała w głównej mierze od opadów. Prawdopodobnie dlatego północnomezopotamskie miasta powstały w inny sposób. Dowodzą tego wyniki badań międzynarodowego zespołu uczonych pod kierunkiem prof. Jasona Ur z Harvard University. Publikowane w "Science" ustalenia dotyczą miejscowości Tell Brak (północnowschodnia Syria). Jest to jedno z najsłynniejszych stanowisk archeologicznych świata.
Do tej pory uczeni koncentrowali się na badaniu tzw. tellu, czyli wzgórza, które powstało na skutek nawarstwienia się kolejnych, wznoszonych jedna na drugiej, budowli i stert śmieci wyrzucanych przez mieszkańców tego miasta. Tym razem naukowcy postanowili przebadać teren dookoła wzgórza. W trakcie prac wyszło na jaw, że wokół tellu jest kilka miejsc, gdzie można napotkać duże ilości potłuczonej ceramiki. Dla archeologów takie "śmieci" to dowód istnienia w danym miejscu pradawnej osady. Na tej podstawie ustalili, że mniej więcej 6 tys. lat temu, w odległości 200-500 metrów od osady na wzgórzu istniało sześć różnych wiosek.
Z czasem osady te zaczęły się rozrastać i zajmować coraz większy obszar. Doszło to tego, że ok. 5,8 tys. lat temu połączyły się, tworząc prawdziwą metropolię zajmującą obszar 130 hektarów. Było to najprawdopodobniej największe miasto ówczesnego świata.
Sposób, w jaki powstała ta metropolia, mówi nam wiele o strukturze miejscowego społeczeństwa. "W przeciwieństwie do południa Mezopotamii, gdzie lokalne elity jednoczyły kilka osad, tu mamy do czynienia z oddolną inicjatywą, która doprowadziła do stworzenia jednego miasta" - mówi dr Arkadiusz Sołtysiak z Instytutu Archeologii UW, który jest członkiem ekspedycji, prowadzącej badania w Tell Brak.
W tym przypadku pewien przymus ze strony elit nie był konieczny do zorganizowania się w jedno miasto kilku mniejszych osad. "To dowodzi istnienia innej organizacji społecznej. Miasta na północy i południu Mezopotamii powstały w tym samym czasie, ale niezależnie od siebie" - dodaje dr Sołtysiak.
