Każda osoba dziedziczy po rodzicach dwa geny. Jeden to kopia genu ojca, zaś drugi kopia genu matki. Te warianty genetyczne wpływają na wygląd, temperament oraz ryzyko zachorowania na określone choroby. O tym, jakie cechy finalnie ujawnią się u danej osoby, decyduje interakcja między tymi genami oraz między nimi a środowiskiem zewnętrznym.
Jakie cechy przekazują nam rodzice w genach?
Nasze geny składają się z dwóch alleli. Jeden pochodzi od ojca, a drugi od matki. Wyróżniamy geny dominujące oraz recesywne, przy czym pierwsze maskują obecność drugich. Allele recesywne ujawniają się jedynie wtedy, gdy dziecko otrzymało je od obojga rodziców. Każdy gen zawiera 23 pary chromosomów. Oznacza to, że w sumie jest ich 46. Cechy, które dziedziczymy po rodzicach nie rozkładają się równomiernie. O czym decydują geny?
- Płeć to cecha, za którą odpowiada wyłącznie ojciec. Wynika to z faktu, iż dziecko otrzymuje od matki wyłącznie chromosom X, zaś od ojca X lub Y. Połączenie XX oznacza płeć żeńską, zaś XY męską.
- Ciekawą kwestią jest dziedziczenie inteligencji. Okazuje się, że większość związanych z nią genów znajduje się na chromosomie X. Jeśli zatem syn wykazuje wyjątkową inteligencję, oznacza to, że odziedziczył ją po mamie, bo tylko od niej otrzymał chromosom X. W przypadku dziewczynek inteligencja może być wspólnym darem rodziców, bo oboje przekazali jej chromosom X.
- Co z wyglądem? Sporo cech ojcowie przekazują synom. Dziedziczona jest zarówno sylwetka, umięśnienie, rysy twarzy, owłosienie, zarys szczęki, a nawet sposób poruszania się. Po matce często dziedziczony jest kolor oraz rodzaj włosów i struktura gałek ocznych, zaś wzrost po ojcu.
- Ciekawą kwestią jest skłonność do łysienia. Genetyka jest jednym z głównych czynników wpływających na przedwczesne wypadanie włosów. Zazwyczaj jest ono dziedziczone po matce, bowiem gen powodujący łysienie znajduje się na chromosomie X, powodującym mutacje w receptorach mieszków włosowych.
- Matki bardzo często przekazują dzieciom skłonność do ADHD oraz depresji i innych zaburzeń nastroju. Chromosom X odpowiada też za skłonność do wysokiego ciśnienia krwi, do żylaków oraz zaburzeń snu. Oprócz tego decyduje o metabolizmie i wytrzymałości fizycznej.
Dziedziczenie chorób po rodzicach
Jeśli chodzi o skłonność do chorób, niektóre są przekazywane w genach wyłącznie przez matkę. Mowa o tzw. chorobach mitochondrialnych. Mitochondria pochodzą z komórki jajowej, co oznacza, że są przekazywane w linii żeńskiej. Zachorować mogą jednak zarówno dziewczynki, jak i chłopcy, bowiem każdy dziedziczy część mitochondrialnego DNA. Takie choroby mają różne objawy. Przykładem jest migrena, padaczka, udar w młodym wieku, zaburzenia lękowe, zaburzenia wzroku i słuchu oraz zaburzenia krzepliwości krwi. Same choroby mitochondrialne występują jednak bardzo rzadko. Najpopularniejszą z nich jest zespół Leigha. Innym przykładem podobnych schorzeń jest zespół Alpersa, Pearsona czy Bartha.
Wyróżniamy także choroby sprzężone z płcią, za które odpowiadają geny znajdujące się na chromosomie X lub Y. Jeżeli schorzenie jest powiązane z genem recesywnym występującym na chromosomie X, ujawni się tylko u chłopców. Dziewczynki będą mieć z kolei drugą prawidłową wersję genu, dlatego będą jedynie nosicielkami choroby, ale schorzenie nie da objawów. W taki sposób dziedziczona jest np. hemofilia oraz daltonizm.
Warto dodać, że chromosom Y jest mniejszy od X, przez co znajduje się na nim mniej genów. Z tego względu wszystkie cechy, za które odpowiadają geny na chromosomie X są dziedziczone przez chłopców tylko po matce. W przypadku dziewczynek cechy te pochodzą od obojga rodziców.
Geny po dziadkach - co dziedziczymy po babci i dziadku?
Nasz wygląd i osobowość nie zależą wyłącznie od genów po rodzicach. Około 20-30 proc. cech mamy od dziadków. Niestety często jest to skłonność do stanów lękowych i niepokoju, z uwagi na traumatyczne przeżycia przodków. Z drugiej strony po babci i dziadku możemy mieć zdolność do radzenia sobie w trudnych sytuacjach oraz przedsiębiorczość. W co drugim pokoleniu ujawniają się też choroby genetyczne. Co ciekawe, jeśli jeden z genów po dziadkach był recesywny i nie ujawnił się u ich syna lub córki, może być przekazany dalej, ujawniając się u wnuków.