RPO upomina się w ONZ o prawa niepełnosprawnych w Polsce

Najważniejsze propozycje zmian wymienione przez rzecznika praw obywatelskich to: wzmocnienie ochrony osób z niepełnosprawnościami przed przemocą, w tym przemocą domową, zastąpienie instytucji ubezwłasnowolnienia systemem wspieranego podejmowania decyzji, zapewnienie gwarantowanego koszyka usług rehabilitacyjnych wszystkim osobom z niepełnosprawnościami.

Komitet Praw Osób z Niepełnosprawnościami ONZ z siedzibą w Genewie (Committee on the Rights of Persons with Disabilities) monitoruje przestrzeganie Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami przez państwa będące jej stronami. Wkrótce komitet zbada sprawozdanie polskiego rządu z jej wdrożenia. Polska, ratyfikując Konwencję w 2012 r., potwierdziła, że osoby z niepełnosprawnościami mają prawo do pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka. Zdaniem RPO, nadal brakuje rozwiązań realnie zapewniających taką możliwość.

Funkcję niezależnego organu monitorującego wykonanie Konwencji pełni w Polsce Rzecznik Praw Obywatelskich.

W Polsce żyje ok. 4,7 mln osób z niepełnosprawnościami. Zdaniem RPO, żaden organ rządu nie koordynuje polityki wobec nich. Według Bodnara, niezbędne jest przyjęcie przez Polskę strategii wdrażania konwencji oraz podpisanie do niej Protokołu Fakultatywnego - dzięki czemu komitet mógłby badać skargi składane przez polskich obywateli.

Rzecznik podkreśla, że w polskim prawie nie ma też jednolitej definicji niepełnosprawności. W jego ocenie, część przepisów jest przestarzała, a ich słownictwo ma wydźwięk pejoratywny (np. "kalectwo", "upośledzenie umysłowe").

Wśród najważniejszych propozycji zmian RPO wymienia:

- projektowanie budynków, programów i usług według zasad uniwersalnego projektowania, czyli tak, aby mógł korzystać z nich każdy bez konieczności adaptacji - np. wejście do budynku z poziomu gruntu, bez schodów i potrzeby budowy podjazdu; prawo budowlane nakazuje dostępność nowych budynków dla osób z niepełnosprawnościami, nie wymaga jednak stosowania zasad uniwersalnego projektowania; w praktyce - jak wskazuje RPO - uwzględnia się jedynie dostępność dla osób na wózkach, a potrzeby np. osób niewidomych są pomijane; właściciele budynków wybudowanych przed 1995 r. w ogóle nie mają obowiązku likwidacji barier architektonicznych

- wzmocnienie ochrony przed dyskryminacją; obecnie - jak zaznacza RPO - osoby z niepełnosprawnościami mogą skorzystać z mechanizmów ustawy o równym traktowaniu, jeśli spotkały się z dyskryminacją w miejscu pracy, nie ma natomiast tej możliwości w przypadku dyskryminacji np. w dostępie do opieki zdrowotnej czy edukacji

- powstanie systemowych rozwiązań zapewniających możliwość korzystania z usługi asystenta osobistego osoby z niepełnosprawnością

- zniesienie zakazu zawierania małżeństw przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną oraz stworzenie systemu wspierania osób z niepełnosprawnościami w pełnieniu funkcji rodzicielskich

- wprowadzenie jednolitego systemu orzecznictwa o niepełnosprawności, skupiającego się na wsparciu potrzebnym danej osobie, a nie na jej dysfunkcjach

- zwiększenie ochrony przed przemocą osób chorujących psychicznie i przebywających w szpitalach psychiatrycznych oraz domach pomocy społecznej

- przyjęcie kompleksowego programu odejścia od opieki instytucjonalnej na rzecz wsparcia na poziomie społeczności lokalnej (np. w mieszkaniach wspomaganych)

- wykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności zróżnicowania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego ze względu na moment powstania niepełnosprawności

- zagwarantowanie wszystkim osobom z niepełnosprawnością intelektualną i psychiczną praw wyborczych oraz praw do zgromadzania i zrzeszania się

- podjęcie działań zmierzających do pełnego dostosowania publicznych środków transportu do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, zwłaszcza w mniejszych miastach

- zapewnienie dostępności stron internetowych instytucji publicznych

- rozszerzenie regulacji dotyczących języka migowego i wprowadzenie rozwiązań prawnych odnoszących się do komunikacji wykorzystującej gesty, znaki graficzne, przedmioty

- promowanie zatrudniania osób z niepełnosprawnościami na otwartym rynku pracy

- zwiększenie wsparcia dla uczniów z niepełnosprawnościami i ulepszenie systemu finansowania ich potrzeb edukacyjnych

- wyeliminowanie poniżającego traktowania osób z niepełnosprawnościami, które pozbawiono wolności; standard 3 metrów kwadratowych powierzchni mieszkalnej na więźnia nie uwzględnia, że osoby na wózkach muszą mieć przestrzeń do manewrów.

Jesienią Komitet Praw Osób z Niepełnosprawnościami ONZ ma rozpatrzeć sprawozdanie Polski. Komitet może wtedy zgłosić rekomendacje w sprawie wykonania Konwencji.