Małże w akwarium, ogród na dachu i plan zdjęciowy "Czterdziestolatka". Filtry Warszawskie za zamkniętymi drzwiami. ZDJĘCIA

1 Dotychczas na liście Pomników Historii Warszawę reprezentował historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i zespołem pałacowym w Wilanowie.

2 Niewiele jednak brakowało, a u zbiegu ulic Koszykowej, Krzywickiego, Filtrowej i Raszyńskiej powstałoby osiedle mieszkaniowe. 25 lat temu zakusy na ten teren mieli największe deweloperzy. I to wtedy rozpoczął się gorączkowo proces wpisania Filtrów na listę zabytków, jak w jednym z wywiadów mówił varsavianista Jerzy S. Majewski.

3 Apetyty inwestorów udało się powstrzymać. W efekcie cały teren filtrów nadaj zajmuje powierzchnię około 30 ha. Mieszczą się na nim m.in.: stara wieża ciśnień, budynki dawnej hali maszyn i kotłowni – dziś urządzono w nich sale muzealne – a także filtry powolne, zbiorniki wody czystej i surowej, a także Zakład Filtrów Pospiesznych. Ten ostatni utrzymany w stylu art deco jest dobrze znany szerszej publiczności, bo w lewym skrzydle budynku pracowała Madzia Karwowska, czyli żona inżyniera z "Czterdziestolatka".

4 Z zewnątrz budynek jest niepozorny, w środku znaleźć można z kolei marmurowe stoły operatorskie sprzed 80 lat czy też np. zabytkowy zegar z charakterystycznymi lampami – wskazywał ilość wody w zbiorniku wody do płukania filtrów. Zmieniła się teraz technologia - naszpikowane elektroniką urządzenia zostały ukryte wewnątrz zabytkowych zegarów.

5 Redakcji Dziennik.pl udało się wejść także do komory filtra powolnego – woda znajduje się tam pod ceglanymi arkadami. Wnętrze przypomina krypty średniowiecznych katedr podziemnych, a to głównie dlatego, że obiekty zostały zbudowane ze specjalnie zamówionej cegły wykonanej bez użycia wapnia. Każda miała precyzyjnie określone wymiary - jeśli tylko jedna sztuka odbiegała od wzorca, to całą partię odsyłano do fabryki. W celu sprawdzenia jakości materiałów, cegły były też wcześniej moczone w wodzie, by potwierdzić ich wysoką odporność na warunki panujące w zbiornikach. Charakterystyczne łukowe sklepienia wsparte są na granitowych blokach.

6 - "Nazwa filtry powolne wiąże się bezpośrednio z prędkością procesu filtracji. W ciągu jednej godziny przez złoże przesącza się około 10 cm słupa wody" – opowiada Marzena Wojewódzka z zespołu prasowego Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji. Każdy z filtrów ma głębokość blisko 3 metrów i długość około 70 metrów. – "Złoże filtracyjne, które ma około 1 metra wysokości, zbudowane jest z warstwy węgla aktywnego, piachu wiślanego, żwiru i kamieni" – doprecyzowuje. Wnętrze filtra powolnego i zasada jego działania nie zmieniły się od XIX wieku. Wyjątkiem jest kilkucentymetrowa nakładka z węgla aktywnego, która trafiła tam 20 lat temu.

7 To właśnie do komory filtra powolnego – jest ich 36 – w początkowym okresie działania Stacji Filtrów trafiała woda bezpośrednio z nurtu Wisły; czerpana przez Stację Pomp Rzecznych na warszawskim Czerniakowie. Przefiltrowana kierowana była następnie do zbiorników wody czystej, a potem hali pomp, skąd tłoczono ją do wieży ciśnień – w ten sposób dostarczano ją do mieszkańców "górnego miasta", czyli terenów położonych powyżej Skarpy Wiślanej.

8 Teraz wodę pobiera się spod dna Wisły, a cały wieloetapowy proces jej uzdatniania zajmuje ponad 50 godzin. Jakość pozostaje pod ścisłą kontrolą – bada się ją na wszystkich etapach uzdatniania, a także w sieci wodociągowej. Część parametrów jest monitorowana elektronicznie przez urządzenia pomiarowe w systemie on-line. Dodatkowo nad jakością wody czuwają specjalne gatunki małży, które znajdują się w akwarium w ujęciu wody Gruba Kaśka. Jeżeli zdarzałoby się, że połowa skorupiaków zamknie nagle swoje muszle, może to oznaczać, że w wiślanej wodzie znajdują się zanieczyszczenia – wtedy uruchamiana jest specjalna procedura i na podstawie szczegółowych wyników badań podejmowane są dalsze decyzje. Na szczęście nigdy taka sytuacja nie miała miejsca, jak zapewniają pracownicy MPWiK. Małże pracują w wodociągach trzy miesiące; potem trafiają tam, skąd przyjechały. – "W krajach Europy Zachodniej od wielu lat picie wody z kranu jest normą. Warszawiakom polecam to samo, nasza kranówka jest równie dobra" – zapewnia przy tym Marzena Wojewódzka.

9 Obiekt naszpikowany jest najnowocześniejszymi rozwiązaniami – znajdują się w nim 3 generatory ozonu i 18 komór filtrów węglowych, wypełnionych łącznie ponad 5 tys. metrów sześciennych węgla aktywnego.

10 Architektura budynku stacji ozonowania swoim stylem nawiązuje do elewacji historycznych zabudowań – cegła klinkierowa i piaskowiec, dodatkowo także stylizacja ornamentów (do XIX-wiecznych budowli stacji) i płaskorzeźby (do reliefów w stylu art deco z międzywojennego Zakładu Filtrów Pospiesznych; tych jest 20). Na dachu mieści się zielony ogród, z zapierającą dech w piersiach panoramą śródmieścia Warszawy. Ciekawostką jest fakt, że to właśnie tam były prezydent Bronisław Komorowski podpisał tzw. ustawę krajobrazową.

11 Ale wodociągi warszawskie unowocześniają nie tylko metody uzdatniania wody, ale także systemy jej dystrybucji. Firma dostarcza wodę najdłuższą siecią wodociągową w kraju, liczącą ponad 4000 tys. km. - "To dalej niż odległość z Warszawy do Lizbony" – dodaje Marzena Wojewódzka. Każdej doby ze Stacji Filtrów do blisko połowy mieszkańców stołecznej aglomeracji, trafia około 180 tys. metrów sześciennych wody.

12 Stacja Filtrów od 2008 r. znajduje się w rejestrze Zabytków Województwa Mazowieckiego, a od 2012 roku jest także Pomnikiem Historii. To ważny krok w kierunku wpisania jej na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.