Wojsko może zająć Twój dom oraz samochód i to nie tylko w razie ogłoszenia mobilizacji lub podczas wojny, ale również w czasie pokoju, a za utrudnianie – grozi grzywna. Niewiele osób, zdaje sobie z tego sprawę

Wojsko może zająć Twój dom – i to nie tylko w sytuacji wprowadzenia stanu wyjątkowego lub wojennego, ogłoszenia mobilizacji albo w czasie wojny, ale również w czasie pokoju

Chociaż niewiele osób zdaje sobie z tego sprawę – wojsko może zająć nieruchomości należące do osób fizycznych i prawnych, w celu czasowego rozmieszczenia w nich jednostek wojskowych oraz zakwaterowania żołnierzy, pracowników wojska zatrudnionych w tych jednostkach oraz osób towarzyszących siłom zbrojnym, a także magazynowania lub przechowywania urządzeń, uzbrojenia, środków materiałowych i sprzętu wojskowego. Wynika to wprost z art. 62 i n. ustawy z dnia 22.06.1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

Zajęcie nieruchomości przez wojsko – w powyższych okolicznościach – może przy tym nastąpić nie tylko w razie wprowadzenia stanu wyjątkowego lub wojennego, ogłoszenia mobilizacji albo w czasie wojny, ale również w przypadku:

• zaistnienia klęski żywiołowej, nadzwyczajnego zagrożenia środowiska i na czas usuwania ich skutków,
• ćwiczeń, przemarszów lub przewozów wojska oraz
• podróży służbowych lub czasowego wykonywania obowiązków przez żołnierzy i pracowników wojska poza stałym miejscem służby lub pracy.

Co ciekawe – zajęciu na powyższe cele, nie podlegają natomiast m.in. nieruchomości:

• Policji, ABW, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Krajowej Administracji Skarbowej wykorzystywane przez Służbę Celno-Skarbową, Państwowej Straży Pożarnej oraz Służby Więziennej,
• państwowych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania szczególnie ważne dla obronności lub bezpieczeństwa państwa czy
• przeznaczone do wykonywania kultu religijnego (czyli kościoły).

W celu zakwaterowania żołnierzy podczas ćwiczeń wojskowych, wojsko może zatem zająć czyjąś prywatną nieruchomość, ale nie uczyni tego samego względem kościoła czy też siedziby policji.

Na potrzeby zakwaterowania przejściowego – w czasie pokoju, nieruchomości mogą zostać zajęte przez wojsko na maksymalny okres 6 miesięcy. W razie wprowadzenia stanu wojennego, ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny natomiast – bez ograniczenia czasowego. W czasie pokoju – zajęcie to, następuje na podstawie umowy zawartej przez organ wojskowy z osobą fizyczną lub prawną będącą właścicielem nieruchomości, a przejęcie i zwrot nieruchomości odbywa się na podstawie protokołu zdawczo-odbiorczego. W razie wprowadzenia stanu wojennego, ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny natomiast – do zajęcia przez wojsko nieruchomości należącej do osoby fizycznej lub prawnej, nie jest już potrzebna umowa pomiędzy organem wojskowym, a ww. osobą fizyczną lub prawną, będącą właścicielem nieruchomości. W takiej sytuacji – zajęcie następuje w drodze jednostronnego aktu – tj. na podstawie pisemnej decyzji dowódcy jednostki wojskowej, określającej nieruchomość zajętą na tzw. zakwaterowanie przejściowe, a także czas jego trwania. Powyższej decyzji nadawany jest rygor natychmiastowej wykonalności i jest ona doręczana właścicielowi nieruchomości, który zobowiązany jest wówczas do niezwłocznego udostępnienia jej wojsku.

Wojsko może zająć Twój dom – czy należy Ci się z tego tytuły jakieś wynagrodzenie?

Jeżeli do zajęcia przez wojsko nieruchomości należącej do osoby fizycznej lub prawnej dochodzi w czasie pokoju – jak zostało już wspomniane powyżej – następuje to na podstawie umowy zawartej przez organ wojskowy z osobą fizyczną lub prawną, będącą właścicielem danej nieruchomości. Wówczas – w umowie tej, określa się należność za tzw. zakwaterowanie przejściowe wojska, przysługującą właścicielowi nieruchomości, którą ustala się z uwzględnieniem cen rynkowych na danym terenie. Należność ta, wypłacana jest właścicielowi nieruchomości po zakończeniu zakwaterowania przejściowego wojska, w terminie do 30 dni od dnia zwolnienia nieruchomości przez wojsko, chyba, że zajęcie nieruchomości trwa dłużej niż miesiąc – wówczas należność wypłacana jest właścicielowi co miesiąc, z dołu.

Inaczej sytuacja przedstawia się jednak w razie wprowadzenia stanu wyjątkowego i wojennego, ogłoszenia mobilizacji oraz w czasie wojny, podczas których nieruchomości należące do osób fizycznych i prawnych, mogą być również zajmowane na podstawie jednostronnej decyzji dowódcy jednostki wojskowej i bez jakiegokolwiek wynagrodzenia. Zasady te – w każdym przypadku, powinny jednak wynikać z rozporządzenia Rady Ministrów wydanego w tym przedmiocie (które takie wynagrodzenie – dla właścicieli nieruchomości – może również wprowadzić).

Wojsko może zająć Twój dom – co, jeżeli zostaną wyrządzone szkody?

W przypadku wyrządzenia przez wojsko szkód w mieniu znajdującym się na nieruchomości należącej do osoby fizycznej lub prawnej, w związku z zajęciem tej nieruchomości, które ma miejsce w czasie pokoju – właścicielowi tej nieruchomości, przysługuje roszczenie o odszkodowanie względem jednostki wojskowej, która dokonała zajęcia. Roszczenie to przedawnia się z upływem 3 lat od dnia w którym szkoda została wyrządzona. Celem uzyskania ww. odszkodowania – właściciel nieruchomości powinien wystąpić do dowódcy jednostki wojskowej (a jeżeli miejsce postoju tej jednostki nie jest znane – do Szefa Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych) z wnioskiem o odszkodowanie. Na podstawie ww. wniosku – wszczynane jest wówczas postępowanie wyjaśniające, mające na celu określenie rodzaju i wielkości szkody, miejsca i daty jej powstania oraz wysokości proponowanego odszkodowania. Z ww. postępowania spisywany jest protokół, który muszą podpisać obie strony (tj. dowódcza jednostki wojskowej lub inny upoważniony pracownik jednostki wojskowej, który przeprowadził postępowanie wyjaśniające i właściciel nieruchomości). Naprawienie przez wojsko szkody wyrządzonej w mieniu znajdującym się na zajmowanej nieruchomości, może natomiast nastąpić poprzez przywrócenie stanu poprzedniego lub zapłatę właścicielowi odpowiedniej sumy pieniężnej. W pierwszej kolejności – dowódca wojska będzie dążył do zawarcia z poszkodowanym ugody określającej wielkość szkody i sposób jej naprawienia, a dopiero na wypadek „niedogadania” się przez strony co do powyższych kwestii – wyda on decyzję o sposobie załatwienia wniosku o odszkodowanie. Od decyzji tej, w terminie miesiąca od daty jej doręczenia – właścicielowi nieruchomości, przysługiwać będzie odwołanie do sądu.

Co istotne – odszkodowanie za szkody wyrządzone w mieniu znajdującym się na nieruchomości należącej do osoby fizycznej lub prawnej, w związku z zajęciem tejże nieruchomości przez wojsko – nie przysługuje jednak, jeżeli do zajęcia tego doszło w okresie obowiązywania stanu wyjątkowego lub wojennego, mobilizacji lub w czasie wojny.

Możesz również zostać ewakuowany z własnego domu, jeżeli wojsko zajmie nieruchomość należącą do sąsiada

Jeżeli w związku z zajęciem sąsiedniej nieruchomości – wojsko utworzy wokół niej tzw. strefę niebezpieczeństwa (strefa ta, tworzona jest na podstawie decyzji wojewody, wydawanej na wniosek dowódcy jednostki wojskowej, która dokonała zajęcia nieruchomości) – mieszkańcy nieruchomości objętych tą strefą, podlegać będą ewakuacji na czas, na jaki strefa ta została utworzona. Strefa niebezpieczeństwa stanowi obszar gruntu, na którym występuje czasowe zagrożenie zdrowia lub życia osób w przebywających w jej obszarze, w związku z działaniami wojskowymi. Termin czasowej ewakuacji mieszkańców nieruchomości objętej strefą bezpieczeństwa, powinien każdorazowo wynikać z ww. decyzji wojewody o jej utworzeniu.

W przypadku zarządzenia ewakuacji – mieszkańcom, którzy czasowo opuścili swoje nieruchomości, zapewniane są lokale zastępcze i organizowane jest ich przeniesienie do tych pomieszczeń (jednostka wojskowa ma m.in. obowiązek dostarczenia środków transportu niezbędnych do ewakuacji mieszkańców). Mienie pozostawione przez mieszkańców, po jego uprzednim protokolarnym przejęciu – zabezpiecza natomiast jednostka wojskowa, która zajmuje teren objęty utworzoną strefą niebezpieczeństwa.

Za szkody w mieniu wyrządzone w związku z utworzeniem strefy niebezpieczeństwa – na takich samych zasadach jak w przypadku zajęcia przez wojsko nieruchomości należącej do osoby fizycznej lub prawnej na potrzeby tzw. zakwaterowania przejściowego wojska – odpowiada jednostka wojskowa, która zajmuje teren objęty tą strefą. Ewakuowani ze swoich nieruchomości mieszkańcy, mogą zatem domagać się od wojska odszkodowania za wyrządzone szkody, chyba, że do ww. ewakuacji doszło w okresie obowiązywania stanu wyjątkowego lub wojennego albo w razie ogłoszenia mobilizacji lub w czasie wojny.

Co grozi za uniemożliwianie lub utrudnianie wojsku zajęcia Twojego domu?

Zgodnie z art. 81 ustawy z dnia 22.06.1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej – za niestosowanie się do decyzji dowódcy wojskowego w sprawie zajęcia nieruchomości, jak również za uniemożliwianie lub utrudnianie wojsku korzystania z zajętej nieruchomości – grozi kara grzywny. Tej samej karze, podlegają również osoby, które nie chcą opuścić swoich nieruchomości, jeżeli zostały one objęte wspomnianą powyżej strefą niebezpieczeństwa. Powyższa grzywna, może zostać nałożona na właściciela nieruchomości (lub odpowiednio – osobę która nie chce jej opuścić lub utrudnia wojsku korzystanie z zajętej nieruchomości) przez żołnierza żandarmerii wojskowej, w drodze mandatu karnego i może opiewać na maksymalną kwotę 5000 zł.

Poza możliwością zajęcia przez wojsko Twojego domu na potrzeby tzw. zakwaterowania przejściowego sił zbrojnych – możesz również zostać zobowiązany do oddania wojsku swojej nieruchomości lub samochodu do używania w ramach tzw. obowiązku świadczeń rzeczowych

Obowiązek świadczeń rzeczowych na rzecz wojska, polegający na oddaniu wojsku do używania posiadanych nieruchomości lub rzeczy ruchomych (czyli np. samochodu), który także może zostać nałożony na osoby fizyczne (zupełnie niezależnie od uprawnień wojska związanych z zakwaterowaniem przejściowym, o którym była mowa powyżej) – również może mieć miejsce w czasie pokoju, m.in.:

• w ramach przygotowywania się przez wojsko do obrony państwa,
• zwalczania klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków oraz
• zarządzania kryzysowego.

Co więcej – ww. obowiązkowe świadczenia rzeczowe – mogą być wykonywane nie tylko na rzecz sił zbrojnych, ale również innych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania na potrzeby obrony państwa albo zwalczania klęsk żywiołowych, likwidacji ich skutków oraz zarządzania kryzysowego (tj. m.in. na rzecz policji, ABW, straży granicznej, państwowej straży pożarnej czy Krajowej Administracji Skarbowej). Wynika to wprost z art. 628 i n. ustawy z dnia 11.03.2022 r. o obronie Ojczyzny.

Przeznaczenie nieruchomości lub rzeczy (np. samochodu) na cele świadczeń rzeczowych – następuje na podstawie decyzji administracyjnej wójta (burmistrza lub prezydenta miasta), wydanej na wniosek organów lub kierowników jednostek organizacyjnych uprawnionych do ww. świadczeń rzeczowych, o których była mowa powyżej. Decyzję tę – doręcza się posiadaczowi nieruchomości lub rzeczy ruchomej, któremu przysługuje od niej odwołanie do wojewody – w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji. Posiadacz nieruchomości lub rzeczy ruchomej, wobec którego wydano ostateczną decyzję administracyjną o przeznaczeniu nieruchomości lub rzeczy ruchomej na cele świadczeń rzeczowych, który nie wykonuje ww. decyzji – może być, na wniosek organów i kierowników jednostek organizacyjnych (z inicjatywy których ww. decyzja została wydana), wezwany przez wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) do wykonania tego świadczenia. Na skutek powyższego – posiadacz nieruchomości lub rzeczy, jest wówczas zobowiązany oddać nieruchomość lub rzecz do używania wojsku (policji lub innej jednostce na rzecz której następuje wydanie nieruchomości lub rzeczy) w stanie przydatnym do użytku wraz z dotyczącymi go dokumentami. Wojsko (policja lub inna jednostka na rzecz której następuje wydanie nieruchomości lub rzeczy) zobowiązana jest natomiast do używania tej nieruchomości lub rzeczy w sposób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu. Co więcej – ponosi ona odpowiedzialność za utratę lub uszkodzenia oraz za szkody wynikłe z używania nieruchomości lub rzeczy w sposób sprzeczny z jej właściwościami lub przeznaczeniem. Nieruchomość lub rzecz powinna zostać zwrócona jej posiadaczowi w stanie niepogorszonym, z wyłączeniem zużycia będącego następstwem prawidłowego używania.

Ustawodawca określił przy tym maksymalny okres, na jaki – w ramach omawianego obowiązku świadczeń rzeczowych – nieruchomość lub inna rzecz ruchoma (np. samochód) może zostać przejęta przez wojsko (policję lub inną uprawnioną jednostkę). I tak – przejęcie może nastąpić na okres nie dłuższy niż:

• 48 godzin – w celu sprawdzenia gotowości mobilizacyjnej Sił Zbrojnych i odpowiednio
• 7 dni – w związku z ćwiczeniami wojskowymi,

przy czym – nałożenie obowiązku świadczenia rzeczowego na jedną osobę – może nastąpić nie więcej niż 3 razy w roku (w przypadku pkt 1 powyżej) i nie więcej niż 1 raz (w przypadku pkt 2 powyżej). Powyższe ograniczenia czasowe nie obowiązują jednak w przypadku przejęcia przez wojsko (policję lub inną uprawnioną jednostkę) nieruchomości lub rzeczy w celu zwalczania klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków.

Za używanie nieruchomości lub rzeczy – jej posiadaczowi przysługuje ponadto ryczałt w wysokości odpowiadającej szkodzie poniesionej wskutek jej dostarczenia oraz stawce jego amortyzacji. Roszczenie o ww. ryczałt, jak również o odszkodowanie za szkody wynikłe z używania nieruchomości lub rzeczy w sposób sprzeczny z jej właściwościami lub przeznaczeniem – przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu nieruchomości lub rzeczy jej posiadaczowi.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 22.06.1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1270)
• Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 19.01.2024 r. w sprawie określenia wykroczeń, za które żołnierze Żandarmerii Wojskowej są upoważnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz.U. z 2024 r., poz. 129)
• Ustawa z dnia 20.05.1971 r. Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 2119 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 11.03.2022 r. o obronie Ojczyzny (t.j. Dz.U. 2024 r., poz. 248 z późn. zm.)
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29.08.2024 r. w sprawie świadczeń rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju (Dz.U. z 2024 r., poz. 1387)