Wielka Brytania: Nowe dokumenty ujawniają kulisy działań rządu Thatcher wobec Polski

Nowy zestaw dokumentów opublikowany przez National Archives w Londynie zawiera 319 stron korespondencji między Thatcher i jej najbliższymi współpracownikami na Downing Street, w kluczowych ministerstwach i ambasadzie brytyjskiej w Warszawie.

Materiały źródłowe, wśród których są także wersje robocze pism do komunistycznego rządu w Warszawie, pochodzą z okresu od lutego 1988 r. do sierpnia 1989 r.

W pismach, z którymi zapoznała się PAP, brytyjska premier wielokrotnie interweniuje osobiście w sprawach dotyczących Polski, m.in. krytykując swoich ministrów za zbyt powolne opracowywanie programów wspierających reformy gospodarcze.

W notatce po spotkaniu z ówczesnym ministrem spraw zagranicznych Geoffreyem Howe'em w kwietniu 1989 r. sekretarz Thatcher odnotował "niepokój, że tracimy rolę lidera, którą ustanowiliśmy w relacjach z Polską" podczas wizyty szefowej brytyjskiego rządu w listopadzie 1988 r. i zaznaczył, że premier domagała się "przyspieszonej pracy (służby cywilnej) z rychłymi rekomendacjami dla odpowiednich ministrów".

Gdy doradcy zasugerowali Thatcher w czerwcu 1989 r. - zaledwie kilkanaście dni po pierwszych częściowo wolnych wyborach parlamentarnych w Polsce - że nie ma w kalendarzu czasu na nieformalne spotkanie z reprezentującym Solidarność Bronisławem Geremkiem, premier odpisała krótko: Muszę się z nim zobaczyć.

W trakcie spotkania szefowa rządu otrzymała m.in. szczegółowo rozpisaną propozycję "programu pomocy międzynarodowej dla Polski", w szczególności dotyczącą redukcji długu zagranicznego i przyszłych relacji Polski z Międzynarodowym Funduszem Walutowym, Bankiem Światowym i Klubem Paryskim.

Geremek poprosił Thatcher m.in. o pomoc w rozwiązaniu kryzysu żywnościowego i skierowanie do Polski nadwyżek z krajów Wspólnoty Europejskiej, a także o podzielenie się brytyjskimi doświadczeniami związanymi z masowymi zwolnieniami oraz przekwalifikowaniem pracowników kopalni i hut.

W innym dokumencie, datowanym na 27 sierpnia 1989 r. - tuż po nominacji Tadeusza Mazowieckiego na pierwszego niekomunistycznego premiera w Europie Wschodniej i złożeniu mu oficjalnych gratulacji, których szkice znajdują się w archiwach - szefowa brytyjskiego rządu odręcznie dodała do notatek sekretarza prośbę o przekazanie liderom Solidarności "gratulacji za ich niebywałe osiągnięcia - oczy całego świata zwrócone są na nich; tak wiele zależy od ich sukcesu".

Z tego samego okresu pochodzi także jedna z notatek ambasadora w Warszawie Stephena Barretta, który ocenił, że "porozumienia Okrągłego Stołu były unikatowe w powojennej historii Europy Środkowej, zarówno jeśli chodzi o jakość, jak i wagę zmiany, którą obiecały w kwestiach politycznych, społecznych i ekonomicznych".

Archiwa ujawniają też bliskie relacje administracji Thatcher z polskimi środowiskami w Wielkiej Brytanii, co pokazują m.in. wielokrotne odmowy na prośby o zwrócenie Polsce szczątków pochowanego w Newark generała i byłego premiera RP na uchodźstwie Władysława Sikorskiego.

Szefowa brytyjskiego rządu odpowiedziała wielokrotnie - w tym podczas wizyty w Polsce w listopadzie 1988 r. i podczas debaty w Izbie Gmin - że zgodnie z życzeniami polskiej społeczności w W. Brytanii nie będzie to możliwe, dopóki Polska nie będzie w pełni demokratycznym i niepodległym państwem. Ostatecznie ekshumacja została przeprowadzona w 1993 r., a szczątki Sikorskiego spoczęły na Wawelu.

Wśród dokumentów ujawnionych w piątek są też raporty poszczególnych ministrów gabinetu Thatcher, którzy odwiedzili Polskę w latach 1988-89. W jednym z nich, krótko po swojej wizycie w lipcu 1989 r., minister handlu Alan Clark pisał o "zaskoczeniu brakiem wiedzy eksperckiej w zakresie finansów". Niewielu Polaków rozumie, w jaki sposób pieniądze mogą nasmarować mechanizmy współczesnej gospodarki - ocenił.

W archiwum znajdują się także wymieniane wewnątrz administracji krótkie listy na temat drobnych gestów dyplomatycznych, np. tego, jak w subtelny sposób zmienić treść depeszy gratulacyjnej do premiera Mazowieckiego, aby wyeksponować wyrazy sympatii, których nie było w przypadku wcześniejszego listu do Mieczysława Rakowskiego, albo jak protokolarnie skierować zaproszenie do Londynu dla przywódcy Solidarności Lecha Wałęsy.

To nie pierwsza publikacja dokumentów z okresu urzędowania Thatcher na Downing Street. W lipcu br. opublikowano zapis korespondencji dotyczącej wizyty Thatcher w Polsce na jesieni 1988 r., włącznie ze szczegółowymi opisami spotkań z ówczesnym przewodniczącym Rady Państwa Wojciechem Jaruzelskim, premierem Mieczysławem Rakowskim i przedstawicielami Solidarności, a także listami Thatcher do polskiego papieża Jana Pawła II.