Burza wokół dokumentu WHO. Edukatorka seksualna: Nie ma on nic wspólnego z pedofilią [ROZMOWA]

Anna Sobańda: Przeciwnicy edukacji seksualnej opartej na zaleceniach WHO twierdzą, że to dokument pedofilski

Antonina Lewandowska: Wręcz przeciwnie. Zalecenia WHO są sprecyzowane, napisane i konsultowane ze specjalistami światowymi w taki sposób, by dbać o bezpieczeństwo dzieci, ich zdrowie psychiczne i fizyczne. Żeby wiedziały, że mogą powiedzieć „nie”, gdy ktoś je dotyka. Żeby widziały, że nie muszą się przytulać, jeżeli tego nie chcą i nikt nie powinien ich do tego zmuszać. Dość dobrze obrazuje to pewna historyjka. Jeżeli mała Gosia jest w żłobku ciągana za włosy przez małego Jasia i mówi się jej, że to dobrze, bo Jaś w ten sposób pokazuje, że ją lubi, w gimnazjum ta sama Gosia znosi to, że Jasiek strzela jej ze stanika, to skąd jako dorosła kobieta, Małgorzata ma wiedzieć, że gwałt jest nie w porządku i że może powiedzieć „nie”? Chodzi o wykształcanie pewnych postaw oraz świadomości własnego ciała od wczesnego dzieciństwa. Nie ma to nic wspólnego z pedofilią.

Czy edukatorzy seksualni będą uczyli dzieci w przedszkolu, jak się masturbować?

Oczywiście, że nie. Ten zarzut jest tak absurdalny, że ciężko go nawet skomentować, ale się postaram. Dziecko musi wiedzieć, że to, że ono dotyka się w taki czy inny sposób, nie oznacza, że ktokolwiek inny może to robić. A młody człowiek nie zyska tej świadomości bez rozmowy o pewnych zachowaniach i granicach.

W dokumencie WHO pojawia się jednak zapis, by w grupie wiekowej 0-4 lata przekazać dziecku informacje o „radości i przyjemności z dotykania własnego ciała, masturbacji w okresie wczesnego dzieciństwa”

To jest dla wielu osób szokujące, ponieważ w Polsce w ogóle bardzo mało mówi się o seksualności jako takiej, a o seksualności dzieci nie mówi się w ogóle. Tymczasem dziecko jest istotą seksualną. Może się zdarzyć, że dziecko 3, czy 4-letnie będzie się masturbować. W ten sposób odkrywa, iż dotykając własnego ciała może sprawiać sobie przyjemność. To normalny etap rozwojowy. Nie chodzi o to, żeby rozmawiać z małymi dziećmi o tym, w jaki sposób mają się stymulować, żeby osiągnąć orgazm, co niektórzy usilnie próbują wmówić opinii publicznej. Konsultowałam kiedyś przypadek chłopca z zespołem Downa, który odkrył, że masturbacja jest przyjemna, więc robił to często, także w miejscach publicznych. W takiej sytuacji rozmowa o masturbacji była absolutnie niezbędna, by uświadomić mu, że owszem, to jest przyjemne, ale jest też intymne i powinno być przeżywane w swojej przestrzeni.

Kiedy powinno się rozpocząć edukację seksualną dziecka?

Wtedy, kiedy dziecko pojawia się na świecie, czyli od razu po narodzinach. Edukacja seksualna to nie tylko rozmowa o antykoncepcji, reprodukcji i chorobach przenoszonych drogą płciową, ale także nauka świadomości własnego ciała, stawiania granic, prawa do decydowania o sobie i samoakceptacji. Ta ostatnia w kontekście polskim jest szczególnie ważna – według wyników najnowszego raportu HBSC polskie nastolatki zaczynają się odchudzać najwcześniej spośród wszystkich europejskich dzieci – już w wieku 9 lat! To wiąże się z częstszym występowaniem zaburzeń odżywiania, dysmorfofobii czy prób samookaleczania. Żeby więc chronić dzieci i młodzież, dorośli powinni pomagać w wykształcaniu akceptacji dla własnego ciała od samych początków nauki życia społecznego. A cielesność to też seksualność – i koło się zamyka.

Czy zbyt wczesne uświadamianie nie powoduje rozbudzenia seksualnych popędów u dziecka?

To przekonanie wiąże się z brakiem świadomości na temat tego, jak wygląda rozwój psychoseksualny dziecka. Przeprowadzono mnóstwo badań, jak choćby te Davida Cartera z 2012 roku (Comprehensive Sex Education for Teens Is More Effective than Abstinence), które pokazały, że prowadzenie edukacji seksualnej w takiej formie, w jakiej robi to Ponton, czyli z uwzględnieniem najnowszych wyników badań, obiektywnie, bez narzucania czegokolwiek, po prostu przekazując informacje i rozmawiając o nich, nie prowadzi do zwiększenia aktywności seksualnej i nie zwiększa prawdopodobieństwa podejmowania zachowań ryzykownych takich jak stosunek bez zabezpieczenia, czy zwiększona liczba partnerów. Chodzi o wykształcenie świadomości na temat samego siebie, swoich potrzeb fizycznych i psychicznych, a także zaproponowanie szeregu bezpiecznych sposobów ich zaspokojenia. Uczymy się matematyki, fizyki, tego jak działa świat wokół nas, dlaczego nie mielibyśmy uczyć się tego, jak działamy my sami? To jest taka sama wiedza, tak samo oparta o wyniki badań. Tabuizacja seksualności zarówno w przestrzeni publicznej, jak i w środowiskach prywatnych jest tak silna, że nawet ludzie będący w związkach nie potrafią rozmawiać ze sobą o seksie, bo wstydzą się mówić o swoich genitaliach, o tym, co sprawia im przyjemność. Z tego powodu edukacja seksualna jest odbierana jako seksualizacja dzieci, choć w rzeczywistości jest taką samą nauką, jak każda inna.

W przedziale wiekowym 9-12 lat pojawia się zalecenie „naucz dziecko skutecznego stosowania prezerwatyw”. Czy to nie jest zachęta do tego, żeby dziecko w tak wczesnym wieku zaczęło współżycie seksualne?

Punkt o zakładaniu prezerwatyw wziął się stąd, że inicjacja seksualna nie zawsze ma postać stosunku waginalnego. Bardzo często inicjacją seksualną jest na przykład stosunek oralny, czy analny. Jeśli młodzież nie będzie potrafiła się zabezpieczyć, bardzo szybko zobaczymy tego skutki. Zresztą to już się dzieje. Na polskich oddziałach wenerologicznych zdarzają się 11, 12 i 13- latki z kiłowymi owrzodzeniami przełyku. Dlatego nauczenie dzieci tego, jak się zabezpieczać, zanim podejmą aktywność seksualną jest po prostu zadbaniem o ich zdrowie. Tu nie chodzi o nakłanianie, a o prewencję.

W jakim wieku młodzież podejmuje inicjację seksualną?

Dane, które mamy dotyczą zazwyczaj wyłącznie kontaktów waginalnych i mówią, że inicjacja odbywa się zazwyczaj w granicach 15-18 roku życia. Są to jednak dane heteronormatywne, pomijające informacje o osobach nieheteroseksualnych oraz nie uwzględniające innych czynności, takich jak seks oralny, czy analny. Zdarzyło mi się na przykład rozmawiać z dziewczyną, która przyszła do mnie mówiąc, że jest jeszcze dziewicą i chciała dowiedzieć się czegoś przed swoim pierwszym razem. W trakcie rozmowy okazało się jednak, że od dwóch lat współżyje analnie.

W dokumencie WHO pojawiają się także zalecenia, by rozmawiać z dziećmi o pornografii. Po co?

Średni wiek pierwszego kontaktu z pornografią w Polsce to jest 11 lat. Możemy udawać przed młodzieżą, że takie filmy nie istnieją, albo zabronić im oglądania pornografii. Nie bądźmy jednak naiwni, oni i tak po nie sięgną, bo są ciekawi, chcą wiedzieć. Nie ma w tym nic złego. Rozmawiajmy jednak z nimi o tym, że porno to nie rzeczywistość, że ten obraz jest poprawiany komputerowo, że aktorzy są specjalnie dobierani ze względu na długość penisa, czy kolor warg sromowych. Że nie zawsze orgazm jest głośny i spektakularny, że powinno się dbać o higienę w trakcie stosunku, a przede wszystkim, że zgoda jest kluczowa w podjęciu jakiejkolwiek aktywności seksualnej, a namawianie/manipulacja/szantaż czy robienie czegoś bez pytania jest niedopuszczalne. To pozwoli im otworzyć oczy na to, że seksualność jest czymś dużo bardziej skomplikowanym niż mogłoby się wydawać, a filmy często są dalekie od rzeczywistości.

Przeciwnicy edukacji seksualnej według zaleceń WHO mówią, że to „promocja homoseksualizmu”

Spotykałam się z argumentami, że jak się będzie z dzieckiem długo rozmawiać o homoseksualności, to ono samo stanie się homoseksualne. To oczywisty nonsens. Często śmieję się, że logika stojąca za takim stwierdzeniem jest podobna do tej w przekonaniu, że kiedy zabierzemy dziecko do kawiarni, to ono zamieni się w kubek latte. To tak nie działa. Rozmawianie o tym, że świat jest różnorodny nie naraża na niebezpieczeństwo, a jedynie otwiera oczy na to, że istnieje więcej niż jedna perspektywa, a świat składa się z różnych odcieni, a nie wyłącznie czerni i bieli.

W jakim wieku człowiek uświadamia sobie swoją orientację seksualną?

To trudne pytanie. Coraz częściej badania pokazują, że ludzka seksualność jest płynna i coraz więcej mamy dowodów na to, że bardzo rzadko zdarza się coś takiego, jak jedna i ta sama orientacja przez całe życie. To oczywiście nie oznacza, że raz się jest osobą homoseksualną, a raz heteroseksualną – obserwowalne są raczej delikatne wahnięcia niż absolutne przesunięcie na spektrum. Zdarza się, że osoby, które zawierają związki małżeńskie, dopiero po latach są w stanie przyznać przed sobą, że to nie jest ta droga. Kiedy jakaś osoba dorosła wysuwa argument, że dziecko w jakimś wieku jest „za młode, żeby widzieć że jest lesbijką, czy gejem”, pytam wówczas – „a ty od kiedy wiesz, że jesteś hetero?” To jest bardzo zindywidualizowany temat. Podobnie zresztą, jak tożsamość płciowa.

Czy mówienie dziecku, że są różne orientacje, różne tożsamości płciowe, nie zamąci mu w głowie?

Szacuje się, że odsetek osób nieheteronormatywnych, czy queerowych w społeczeństwie jest historycznie mniej więcej taki sam i wynosi mniej więcej 10%. Kiedyś po prostu nie można było się do tego przyznawać. W tej chwili zmienia się klimat, queerowość pojawia się w przestrzeni publicznej, jesteśmy w stanie o niej mówić. Rozmawianie o orientacji zwiększa świadomość i zmniejsza szanse na wystąpienie zachowań agresywnych czy dyskryminacyjnych. Odpowiednio prowadzona edukacja potrafi bardzo skrócić cierpienia młodych osób, które wcześniej nie wiedziały, że ich tożsamość czy orientacja są normalne, przez co dusiły się we własnej skórze.

Małopolska kurator oświaty stwierdziła, że w ramach edukacji seksualnej, nauczyciele będą zmuszani do wymagania od dzieci informacji o ich orientacji seksualnej i sprawozdań z eksperymentów seksualnych?

Zajęcia z edukacji seksualnej są zbudowane w taki sposób, by stworzyć dzieciom bezpieczną przestrzeń (ang. safe space), w której mogą podzielić się swoim doświadczeniem, ale absolutnie nie muszą tego robić. Na zajęciach rozmawiamy o faktach, wynikach badań, przeświadczeniach osób uczestniczących w zajęciach, o tym jakie mają zdanie na dany temat i czego chcieliby się dowiedzieć. Nikt nie wymaga od młodych deklaracji dotyczących tego, jakiej są orientacji seksualnej. Zdarzało mi się, że po zajęciach w szkołach, które prowadziłam przychodziły do mnie osoby, które outowały się jako nieheteronormatywne. Za każdym razem łamało mi serce to, że każdemu temu coming outowi towarzyszyło smutne wyznanie, że jestem pierwszą osobą, która im powiedziała, że to jest ok. Proszę sobie wyobrazić, jak strasznie zagubione są te dzieci. Między innymi dlatego 70% młodzieży LGBT ma myśli samobójcze. Ten sam problem dotyczy „zaledwie” 12% ich heteroseksualnych rówieśników. Młodzież LGBT często jest samotna, zagubiona i zostawiona sama sobie – i dlatego potrzebuje dodatkowej opieki.

Ta sama pani kurator stwierdziła także, że szkoła nie jest areną, na której dziecko powinno rozwijać się w kierunku różnych seksualności

Przewrotnie powiem, że i tak i nie. Oczywiście, że szkoła jest miejscem do nauki o seksie i seksualności, w każdym aspekcie jej różnorodności - nie jest natomiast miejscem jedynym. Równie ważny, o ile nie ważniejszy, jest dom. Nauka o seksualności jest taką samą nauką, jak każda inna. Może nawet bardziej potrzebną, bo o ile nie każdy będzie fizykiem, to każdy na jakimś etapie swojego życia podejmie jakieś aktywności seksualne. Posiadanie wiedzy na ten temat jest niezbędne nam wszystkim, byśmy mogli podejmować świadome decyzje o własnym życiu seksualnym. Na całym świecie stosuje się różne modele edukacji seksualnej., jednak badania jasno pokazują, że nauka w formie otwartego dialogu o potrzebach, o tym co można, a czego nie, przedstawiania faktów daje najlepsze efekty. Taka edukacja seksualna nie obniża wieku inicjacji seksualnej i nie tylko nie zwiększa, ale wręcz zmniejsza odsetek nastoletnich ciąż.

Co mają zrobić rodzice, którzy boją się, że ktoś obcy będzie uświadamiał ich dzieci w tak wrażliwym i delikatnym temacie, jak seksualność, podczas gdy oni nawet nie wiedzą, jakie informacje zostaną ich dzieciom przekazane?

Rodzic zawsze może poprosić o informacje na temat tego, co będzie realizowane w ramach programu, jaki będzie zakres tematyczny, co będzie poruszane w trakcie zajęć. Jeśli zaś nie wyrażą zgody na takie zajęcia, to nic nie stoi na przeszkodzie, by rozmawiali z dziećmi o seksualności w domu. Niestety z mówieniem o seksie jako społeczeństwo mamy ogromny, narodowy problem. Często więc wygląda to tak, że rodzice są przeciwni zajęciom z edukacji seksualnej prowadzonym w szkole, a jednocześnie sami nic w tym zakresie nie robią. Reprodukują przez to dezorientację i zagubienie w tych kwestiach, wychowując kolejne pokolenie, które boi się rozmawiać o seksie. Tymczasem rodzicielskim obowiązkiem, związanym z zadbaniem o dziecko, jest rozmawianie z nim o otaczającym je świecie, w tym o ludzkiej seksualności.