Jest siódma rano, piątek. Bury nie wygląda na swoje 45 lat. Nie męczy go wczesna godzina. Tryska życiem: za kilka tygodni giełdowy debiut Enei, poznańskiej spółki energetycznej, wczoraj podróż z Warszawy do Stalowej Woli. Na stole kładzie dyktafon - na wypadek gdybym zrobił z niego bogatego człowieka i minister musiał się, ha, ha, tłumaczyć w mediach przez następny rok.

Reklama

Rozmowny, żwawy. Od 1991 r. tylko raz nie był posłem. W latach 1990 - 1996 szef Związku Młodzieży Wiejskiej. Szef PSL na Podkarpaciu. Śledczy komisji ds. prywatyzacji PZU. "To człowiek, który ma kwalifikacje, żeby być prezesem partii" - uważa Aleksander Bentkowski, który jeszcze niedawno ścierał się z Burym o wpływy na Podkarpaciu.

Polityczną pasję odziedziczył w genach. "Dla starych działaczy ZMW Bury zawsze był synem <tego> Burego, Józefa, działacza PZPR, ministra u Jaruzelskiego - opowiada jeden z polityków PSL.

Bury ma także nieznane, choć nie mniej imponujące oblicze: biznesowego rekina. Twórcy gospodarczego imperium, udziałowca lub szefa grupy spółek i stowarzyszeń.

Jest dyskretny: dotąd nikt nie wiedział o gospodarczych grach, które toczy z mandatem poselskim w ręku. Dziś należy do najbogatszych nie tylko w PSL, ale w całym Sejmie. Jego pałacyku pod Rzeszowem nie powstydziliby się najbogatsi biznesmeni. Oficjalnie na czas urzędowania interesy zostawił w rękach wspólników. Jednak pytany o biznes wciąż - może z przyzwyczajenia - używa liczby mnogiej: "my robimy", "my założyliśmy".

Prezes z ZMW, księgowy z PSL

Wtorek. Trzy dni przed rozmową z Janem Burym. Centrum Warszawy. Zenon Daniłowski, 48 lat, prezes spółki Agro-Technika. Z PSL sympatyzuje. Na umówioną kawę przychodzi z prawnikiem. Wygląda jak ikona prezesa: powiedzieć o nim, że jest postawny, to jakby nic nie powiedzieć. Z trudem mieści się na krzesełku w kawiarni. Jowialny i miły.

Reklama

Dawny wiceszef ZMW od początku lat 90. patronuje większości biznesów wiceministra. Poznali się w ZMW: Bury był ambitnym działaczem z Rzeszowa. Daniłowski, weteran czerwonej nomenklatury, odchodził do biznesu. Bury wkrótce poszedł w jego ślady. Razem założyli spółki Agro-Technika, Agro-Technika Leasing, Grupa Inwestycyjna Agro, Polskie Smaki, Makarony Polskie. Daniłowski sam mówi o nich: łańcuszek. Bury przyznaje: "Są powiązane. Że dużo tych spółek? Twórczy jestem, z założonymi rękami nie siedzę."

Co Daniłowski myśli o Burym? "Czasem herbatę pijemy, ot i takie nasze kontakty" - prezes zachowuje się, jakbyśmy rozmawiali o Dalajlamie, a nie o człowieku, z którym zarabia od kilkunastu lat. "Jest zdolny, ale to ja zawsze byłem szefem wszystkiego."

Po chwili przyznaje: "Bury już przez telefon uprzedził, że będę o niego pytał." Dlaczego minister ostrzegł Daniłowskiego przed rozmową?

Poniedziałek. Cztery dni przed rozmową z Burym. Dzwonię do Rzeszowa do Józefa Króla (składki w PSL płaci regularnie). Były członek komitetu wojewódzkiego PZPR, zawodowy księgowy. O Burym jak o Dalajlamie: "Nie jestem blisko związany z panem posłem" - zapewnia. "Czasem mu doradzam."

Sprawdzam: biegły rewident Król kontroluje większość obrotu udziałami, akcjami i finansami łańcuszka Daniłowskiego i Burego od lat. Są biznesowo nierozłączni: Daniłowski, Bury, Król.

Jan Bury bardzo lubi Daniłowskiego i Króla, którzy fascynują go jako ludzie. Chciałby mieć na przykład taką głowę jak Król. Król z Daniłowskim odwzajemniają fascynację: regularnie wpłacają pieniądze na kampanie wyborcze PSL.

Do biznesu za pieniądze ZMW

Z mgławicy spółek i spółeczek łańcuszka posła Burego wyłaniają się cztery, które sporo mówią o Burym pośle i Burym biznesmenie.

Spółka pierwsza: Agro-Technika. To od niej zaczęły się biznesy Burego i Daniłowskiego. Powstała w 1992 r. i wypączkowała w kilka innych spółek, w tym jedną notowaną na giełdzie. Prezesem jest Daniłowski.

Początkowo zarządzała hurtownią warzyw i owoców pod Warszawą, zarabiała krocie. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie pieniądze ZMW: Związek wniósł do niej pokaźne udziały.

Kiedy w 1996 r. Agro-Technika przekształcała się w spółkę akcyjną, w imieniu ZMW udziały objął w niej Jan Bury, ówczesny szef związku. Posłużył się pełnomocnictwem szefa ZMW (czyli samego siebie) trzy dni przed zjazdem, na którym ustąpił z funkcji. "To tyle lat, już nie pamiętam dokładnie, jak to było. Jednak skoro ZMW nie wycofało pełnomocnictwa, to było skuteczne" - tłumaczy.

"ZMW to był pan."

"Wszystko odbywało się zgodnie z prawem."

Choć Bury odszedł z władz ZMW w 1996 r., aż do 1999 r. używał w biznesie tamtego pełnomocnictwa. Czy miał do tego prawo? Komunikat związku w tej sprawie jest krótki: "W dokumentach, które posiada Księgowość ZMW (lata 1999 - 2008), brak informacji o wspomnianym pełnomocnictwie".

Co stało się z udziałami Związku w Agro-Technice? Znikły. Część odkupił Daniłowski.

"Szczypior", czyli od kierowcy do prezesa

Jest grudzień 1996 r. Bury, były prezes ZMW, z pełnomocnictwem, którego użył już kilka tygodni wcześniej, pojawia się w Rzeszowie. Zakłada kolejną spółkę, wydawniczą. Wszystkie udziały obejmuje ZMW. Te udziały też znikną w dziwnych okolicznościach: pięć lat później głównym właścicielem zostanie Jan Bury. Na jakiej zasadzie? W ZMW nie słyszeli nawet o swojej rzeszowskiej aktywności. "Zakładałem ją z myślą, że i tak odkupię ją od ZMW" - mówi Bury. "Czy ZMW na tym zarobiło? Nie pamiętam."

Podkarpacka Oficyna Wydawnicza drukuje tygodnik "Wiadomości Podkarpackie". W 2003 r. znienacka Bury sprzedaje swoją część w spółce 22- letniemu siostrzeńcowi. "A miałem sprzedać komuś obcemu?" - odpowiada dziennikarzom, którzy pytają o tę decyzję.

"Tego dzieciaka nikt na oczy nie widział" - wspomina były dziennikarz "Wiadomości". "Wszyscy wiedzieli, czyja w rzeczywistości jest gazeta, ale nikt się z tym nie wychylał."

Wkrótce w Rzeszowie wybucha awantura: działacze LPR ogłaszają, że pismo dostaje reklamy dzięki układom Burego w państwowych firmach. LPR donosi na Burego do NIK. Sprawą się zajmuje prokuratura (umarza postępowanie), NIK odmawia kontroli.

Wkrótce szefem i udziałowcem "Wiadomości" zostaje Jan Dziedzic, kierowca Burego, chłopak ze wsi pod Rzeszowem. Były dziennikarz "Wiadomości": "Nazywaliśmy go <Szczypior>. Bury go wstawił, żeby pilnował interesu. Przed którąś Wigilią przestał nam wypłacać pensję. Kilku z nas zrobiło awanturę, a <Szczypior> wyszedł z nimi na dwór. Brnęli za nim przez jakieś zaspy, w końcu stanęli pod bankomatem. Wypłacił po parę stów, rozdał i życzył wesołych świąt. Ludzie postanowili odejść."

Bury: "Dziedzic? Powiem tak: każdy ma swojego Wachowskiego."

Gazeta zbankrutowała. Chciałem się spotkać z kierowcą Burego. Odmówił: "Czy znam posła? To prywatna sprawa. Skąd miałem pieniądze na udziały? Co się stało z udziałami ZMW? Nie pamiętam, to było dawno" - mówi mi przez telefon.

Rok po upadku gazety Dziedzic razem z bratem przejęli spółkę, która prowadzi trzy hotele w Rzeszowie i okolicy. Skąd bracia ze wsi Trzcianna mieli na to pieniądze? Kierowca posła Burego na ten temat też nie chce rozmawiać.

Poseł pędzi spirytus i załatwia ustawę

Trzecia ze spółek, które stworzyły łańcuszek i imperium Jana Burego, to Agromis.

Założył ją z jednym z działaczy ZMW. Firma co roku ma po kilka milionów przychodu. Ale w PSL nie słyszeli o niej nawet wysocy rangą działacze. I nic dziwnego - firma działa na wsi w Zachodniopomorskiem, daleko od Rzeszowa, w którym działa Bury. To były PGR, na którym w latach 90. dzisiejszy wiceminister uwłaszczył się z kolegami z ZMW. Na 220 hektarach hoduje zboże, z którego wyrabia spirytus. "Gorzelnia?" - dziwi się Aleksander Bentkowski, były poseł PSL z Rzeszowa. "Nie kojarzę Janka z taką branżą."

Tymczasem Bury branżą bardzo się przejmuje (udziały w gorzelni ma razem z żoną). Bez żenady lobbował w Sejmie na rzecz swojego biznesu. Interpelował: dlaczego rząd każe gorzelniom składać w urzędach rodzaj wysokiego depozytu? W styczniu 2005 r. na komisji Skarbu Państwa alarmował: "Po ostatniej podwyżce akcyzy na spirytus polskie wytwórnie wódek zaczęły kupować go w Czechach i na Słowacji. To grozi tym, że z owego łańcucha produkcyjnego zostaną wykluczeni polscy rolnicy, gorzelnie."

Zwieńczenie spirytusowej kampanii nastąpiło w kwietniu 2004 r. W imieniu PSL Bury zażądał zmiany ustawy o wysokości stawek podatku akcyzowego na alkohol. Ustawa została zmieniona. Dzisiaj nie pamięta, czy lobbował w sprawie spirytusu: "Oddzielam swoje interesy gospodarcze od polityki. To byłoby nieetyczne."

Bury oddziela interesy od polityki, kiedy jest mu to na rękę. W 2005 r. został członkiem komisji śledczej ds. prywatyzacji PZU. Nikt nie zauważył, że jego firmę nadzorowali trzej ludzie, którzy wywodzą się z PZU z czasów, które badała komisja. O jednego z nich komisja pytała nawet w czasie przesłuchań. Bury: "Na komisji usłyszałem, że ten człowiek pracował w PZU za czasów Wieczerzaka. Skojarzyłem, że ta osoba jest związana z naszymi firmami, dlatego nie zadawałem mu pytań. Aby uniknąć konfliktu interesów."

Państwo kupuje kluski od spółki ministra

Wreszcie czwarta ze spółek Burego: giełdowe Makarony Polskie (większość akcji należy do Agro-Techniki). To klejnot w koronie imperium łańcuszka. Przynosi ponad 100 mln zł rocznie. Powstała na bazie zbudowanej przez państwo fabryki makaronu w Rzeszowie, którą pod koniec lat 90. przejęli Daniłowski z Burym. Od kogo? Od jednego z NFI.

W tym kontekście słowa, które Bury wygłosił w listopadzie 2004 r. w Sejmie (przy okazji zmiany ustawy o NFI), brzmią jak hipokryzja: "Tak naprawdę zarządy NFI drążyły spółki parterowe, jak tylko mogły. (...) Co po tym pozostało? Najczęściej spektakularne upadki, rzesze bezrobotnych ludzi (...). Uważam, że dopuszczono się najgorszej z form prywatyzacji w Polsce".

Jan Bury dziś: "Tak, NFI to był chory pomysł na prywatyzację."

Nie tak bardzo chory, bo Makarony to dziś duża firma. Znaczną część swoich klusek sprzedaje państwowej Agencji Rynku Rolnego (ARR).

Od 2003 r. w ARR pracuje Urszula Bury. Nie przeszkadza jej to zasiadać w radzie nadzorczej Makaronów. "Niech pan nie szuka sensacji. Nawet jak pan o tym napisze, to co pan spowoduje?" - pyta z uśmiechem Daniłowski. "I tak będziemy stawać do przetargów w ARR."

Na kontraktach z ARR Makarony zarabiają po kilka milionów - tylko w tym roku ponad 6 mln zł. To sprawia, że państwowa ARR jest jednym z najważniejszych klientów spółki.

A to pozwala Makaronom na ciekawe interesy. Przykład: Makarony sprzedają ARR kluski za kilka milionów. Ta nie płaci gotówką, tylko pszenicą. Wtedy Makarony odsprzedają (z zyskiem) pszenicę z ARR agencji Elewarr. A agencję Elewarr kontroluje... ARR. "To wirtualne transakcje. Pszenica cały czas leży w magazynach Elewarru" - opowiada jeden z akcjonariuszy Makaronów. "Ale zostaje sprzedana przez ARR i de facto odkupiona przez ARR."

Tylko w 2006 r. za jedną transakcję tego typu Makarony skasowały prawie 7 mld zł.

Szefem Elewarru jest Andrzej Śmietanko z PSL, były działacz ZMW, minister w rządzie Waldemara Pawlaka i podsekretarz stanu w kancelarii Aleksandra Kwaśniewskiego. Szefem ARR jest Władysław Łukasik z PSL.

Poseł miesza w oświadczeniach

Ile faktycznie jest dziś wart Jan Bury? Z jego oświadczenia majątkowego trudno wywnioskować. W oświadczeniach za 2001 i 2002 r. nie zająknął się, że zasiada w radzie nadzorczej spółki Tani Dom (znamienne: udziały ma w niej ZMW). Dopiero gdy oświadczenie zbadała komisja etyki poselskiej, Bury przyznał się, że brał pieniądze z tej spółki.

Kluczowy dla jego majątku był ubiegły rok. W listopadzie, gdy już wiedział, że będzie wiceministrem skarbu, Bury złożył nagle korektę do swego oświadczenia, które składał w październiku: znienacka przyznał, że ma 120 tys. akcji Agro-Techniki. Skąd miał na nie pieniądze? Akcje są warte prawie 500 tys. zł!

Bury: "To operacja prawno-księgowo-kasowa: zamieniłem udziały w spółce posiadającej akcje Agro-Techniki bezpośrednio na akcje Agro-Techniki. Chciałem, żeby moje inwestycje były maksymalnie przejrzyste."

"Są skomplikowane."

"Dla fachowców oczywiste, zresztą mam dobrych doradców."

Podsumujmy: w trakcie "operacji prawno-księgowo-kasowej" udziały Burego warte 30 tys. zł zamieniły się w akcje warte niemal 500 tys. zł. Skąd Bury miał tyle pieniędzy? Nie miał. Dzięki Daniłowskiemu i "operacji prawno-księgowo-kasowej" w jeden dzień stał się bogatszy o prawie 450 tys. zł.

Ludowa Ordynacka

Kadry Burego w spółkach łańcuszka pokrywają się w dużym stopniu z listą członków organizacji, które założył: Stowarzyszenia Rozwoju Przedsiębiorczości Inicjatyw Lokalnych i Stowarzyszenia Nowy Świat. Pierwsze sprawnie żongluje udziałami w spółkach łańcuszka. Drugie to klub seniora ZMW, rodzaj "ludowej Ordynackiej". Ludzie z obu działają w łańcuszku.

W obu prezesem jest Daniłowski. "Ordynacka kiedyś Polską rządziła, my nie zamierzamy. Wielu z nas jest po pięćdziesiątce, teraz często mamy pogrzeby, to jest, wie pan, naprawdę przykra sprawa" - wzdycha prezes.

Od roku jednak ludziom Burego wiedzie się lepiej: obsiadają rady nadzorcze spółek Skarbu Państwa, a nawet PKO BP. Można ich znaleźć w Agencji Nieruchomości Rolnych i Towarowej Giełdzie Energii (podlega Buremu).

Poseł PSL z Mazowsza: "Wśród kolegów Janka panuje przekonanie, że co by się nie działo, Janek nie da im zginąć."

Bogusław Płodzień, działacz PSL, należy do takich kolegów Burego. Działa w stowarzyszeniu Nowy Świat. Za posługiwanie się sfałszowanymi dokumentami dostał półtora roku więzienia w zawieszeniu, ale prowadzi biuro PSL w Rzeszowie. Reprezentuje Burego na oficjalnych uroczystościach. "Człowiekowi należy dać szansę i Płodzień na tę szansę zasługuje" - uważa wiceminister.

Ludzie Burego: czas na energetykę

Blisko rok temu Bury trafił do ministerstwa. Zenon Daniłowski z uśmiechem zapewnia, że jakoś daje sobie bez niego radę.

A co z Józefem Królem, księgowym łańcuszka? Od niedawna kontroluje dwie bogate spółki Skarbu Państwa z Podkarpacia. Jego dzieci (z córką prowadzi kancelarię audytorską) trafiły do jednej z firm łańcuszka Burego. Córka była wspólnikiem i wiceprezesem, syn - udziałowcem, sam Król niedawno został prokurentem.

Król przyznaje, że doradza ministrowi Buremu. Nie chce zdradzić, po co założył kilka miesięcy temu dwie spółki zajmujące się energetyką. "To tajemnica handlowa" - ucina.

Kolejny cichy doradca Burego, członek PSL Stanisław Dobrzański, też w ubiegłym roku założył spółkę, która inwestuje w energetykę wiatrową. Potem dwie kolejne. Ma w planach uruchomienie czterech elektrowni wiatrowych.

Bury: "Obu bardzo cenię. Dlaczego zakładają spółki energetyczne? Nie wiem. Prawdopodobnie widzą w tym interes."