3 maja 1791 roku Sejm Wielki, zwołany w październiku 1788 roku, uchwalił Konstytucję Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Była to pierwsza konstytucja w nowożytnej Europie i druga -po amerykańskiej- na świecie. Konstytucja 3 maja przekształcała państwo w monarchię konstytucyjną, wprowadzała zasadę trójpodziału władzy. Wyrazicielem suwerennej woli narodu miał być dwuizbowy Sejm.

Jakie są najważniejsze postanowienia Konstytucji 3 maja?

Konstytucja formalnie zniosła liberum veto, ustanawiając jedno państwo - Rzeczpospolitą Polską. Za najważniejsze postanowienia Konstytucji 3 maja uważa się:

Reklama
  • wprowadzenie trójpodziału władzy,
  • zniesienie liberum veto,
  • uznanie chłopów za część narodu,
  • ograniczenie roli Senatu i wolnej elekcji oraz wprowadzenie dziedziczności tronu.

Jakie zmiany przyniosła Konstytucja 3 maja?

Dzięki niej Polska jako pierwsza w Europie wprowadziła trójpodział władzy i ograniczyła nadużycia władzy królewskiej. Konstytucja 3 maja zmieniła ustrój państwa na monarchię dziedziczną, ograniczyła znacząco demokrację szlachecką, wprowadziła polityczne zrównanie mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa.

Konstytucja 3 maja była silnym impulsem do rozwoju świadomości obywatelskiej i poczucia jedności narodowej, pobudzając społeczny entuzjazm w sprawie reform i przyszłości państwa. Stała się wzorem dla innych państw, inspirując reformy polityczne w Europie i na świecie, a także wzmacniając wizerunek Polski jako nowoczesnego i demokratycznego państwa.

Niestety, Konstytucja 3 maja nie obowiązywała długo. Po jej przyjęciu Rzeczpospolita została podzielona między inne mocarstwa europejskie, co sprawiło, że reformy nie weszły w życie w pełni.

Reklama

Autorzy Konstytucji 3 maja

Autorami Ustawy Rządowej byli ludzie oświecenia, wierzący w racjonalny porządek społeczeństwa i państwa, mający na celu "zabezpieczenie niezależnego bytu Rzeczypospolitej". Obok króla Stanisława Augusta byli nimi: Ignacy Potocki, przywódca Stronnictwa Patriotycznego, ksiądz biskup Hugo Kołłątaj oraz Stanisław Małachowski, marszałek Sejmu Czteroletniego.

W Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie przechowywane są trzy unikatowe oryginalne egzemplarze Konstytucji 3 maja. Tekst z Tzw. Metryki Litewskiej z podpisami marszałków sejmu, został ocalony przed zniszczeniem przez Rosjan w Bibliotece Królewskiej. Egzemplarz z Archiwum Publicznego Potockich przechowali w ukryciu przedstawiciele tego rodu.

Trzeci egzemplarz Konstytucji jest częścią obszernego, liczącego 25 tomów Archiwum Sejmu Czteroletniego. Zbiór ten, zabezpieczony przez jednego z sekretarzy sejmowych, Antoniego Siarczyńskiego, trafił w 1808 r. do Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie.

Po rozwiązaniu tej instytucji w 1832 r. wywieziono go do Rosji, skąd powrócił do Polski w ramach rewindykacji archiwaliów dopiero w 1964 r. Ponadto w AGAD zachował się urzędowy druk tekstu Ustawy Rządowej z formułą wpisu do akt grodzkich warszawskich, potwierdzony pieczęcią i podpisem pisarza grodzkiego

Znaczenie Konstytucji 3 maja

Ustawa Rządowa była pierwszą w Europie i drugą w świecie nowoczesną ustawą zasadniczą, która wprowadzała w Polsce monarchię konstytucyjną, jakiej większość państw europejskich doczekała się dopiero w wieku następnym. Uchwalenie Konstytucji po długich debatach i sporach na Sejmie Wielkim zostało uznane za ważne wydarzenie w ówczesnej prasie europejskiej oraz wśród elit politycznych. Było przykładem pokojowych przekształceń ustrojowych, zwłaszcza na tle wydarzeń w ogarniętej rewolucją Francji.

Już w dwa dni po uchwaleniu Konstytucji dzień 3 maja uznano za święto narodowe, które później z powodu niewoli kraju zostało na długi czas zawieszone. W 1792 roku rozpoczęła się bowiem wojna polsko-rosyjska w obronie Konstytucji 3 maja. Ostatecznie doszło do okupacji Polski, obalenia Konstytucji i drugiego rozbioru państwa.

Święto 3 Maja zostało przywrócone w II Rzeczypospolitej Polskiej w kwietniu 1919 roku. Zdelegalizowane przez okupantów niemieckich i sowieckich podczas II wojny światowej, zakazane było również w PRL. Od 1990 roku 3 Maja ponownie jest oficjalnym świętem narodowym Polaków.